تدوین و اعتباریابی چارچوب برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی برای دوره ابتدایی

طراحی و اعتباریابی چهارچوب برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی

 در دوره ابتدایی

محمدجاودانی ^[2] | علیرضا بخشایش ²| محمد حسین محمودی³

چکیده

هدف پژوهش تدوین و اعتباریابی  چهارچوب برنامه‌درسی آموزش اقتصاد مقاومتی برای دوره ابتدایی  بود. رویکرد پژوهش، ترکیبی از نوع اکتشافی متوالی بود. در بخش کیفی 15 نفر از متخصصان به شیوه نمونه‌گیری هدفمند از نوع ملاکی انتخاب شدند. از مصاحبه فردی نیمه ساختمند، بررسی پیشینه  و اسناد بالادستی برای دستیابی به مفاهیم، عبارات و واژه های کلیدی مرتبط با برنامه درسی اقتصاد مقاومتی استفاده گردید. با روش تحلیل مضمون، چهارچوب اولیه شکل گرفت و با روش‌های کیفی اعتباریابی شد. در بخش کمّی، جامعه آماری متخصصان در حوزه ی اقتصاد مقاومتی و برنامه درسی و معلمان دوره ابتدایی بودند. تعداد 30 نفر از متخصصان و 100 نفر از معلمان به شیوه تصادفی در دسترس انتخاب شدند. برای جمع‌آوری داده‌ها از پرسشنامه تدوین شده در مرحله کیفی استفاده شد. برای سنجش روایی از روایی صوری و محتوایی و تحلیل عامل و برای محاسبه پایایی از آلفای کرونباخ استفاده شد. نتایج نشان داد که این چهارچوب از روایی  و پایایی لازم برخوردار است و در نتیجه چهارچوب نهایی با ابعاد منطق و چرایی، محتوا، مواد و منابع آموزشی، روش‌های تدریس و روش‌های ارزشیابی مورد تایید قرار گرفت.

کلیدواژه‌‌ها: چهارچوب برنامه درسی؛ اقتصاد مقاومتی؛ دوره ابتدایی.

مقدمه

امروزه اقتصاددانان پذیرفته‌اند که ثبات و مقاومت اقتصادی شرط لازم برای رشد اقتـصادی بالاسـت، درحالی‌که بی‌ثباتی و شکنندگی اقتصادی یکی از عوامل مهمی است که افق‌های رشد و توسعه اقتصادی را محدود می‌سازد (دهقان منشادی و پوررحیم، 1392). بر این اساس، دست­یابی به ثبات اقتصادی پایدار و مقاوم ساختن اقتصاد از آثار سوء شوک‌های منفی، یکی از اولویت‌های اصلی سیاست‌گذاران و برنامه­ریزان اقتصادی کشورهای مختلف است. اقتصاد ایران نیز با توجه به وابستگی بالای آن به درآمدهای نفتی از ساختار شکننده‌ای برخوردار است، به‌گونه‌ای که وقوع شوک‌های مرتبط با نوسانات قیمت نفت، تحریم فروش نفت، تحریم‌های مرتبط با انتقال منابع ارزی حاصل از صادرات نفت و غیره، در صورت عدم اتخاذ سیاست‌های متناسب و اجرای آن‌ها، می‌تواند عوارض سوء قابل‌توجهی را برای کشور به همراه داشته باشد(اخباری و قلی زاده، 1394).

به همین جهت، درسال­های اخیر بیش از هرزمان دیگری نقشه و هجمه دشمنان انقلاب اسلامی برای متوقف کردن روند رشد و توسعه­ی روز افزون کشور، بر عرصه اقتصاد تمرکز یافته و قلمرو اقتصادی به عنوان خط مقدم مبارزه علیه انقلاب اسلامی در نظر گرفته شده است (ابراهیمی هرستانی، ادیب، رضا پور و طغیانی، 1397). برای پیروزی در این مبارزه، اتخاذ راهبرد و الگوی  اقتصاد مقاومتی، تدبیری هوشمندانه و مبتنی بر درک صحیح از واقعیت­ها برای تضمین حال و آینده کشور در برابر توطئه­های پایان ناپذیر دشمنان است که از سوی رهبر فرزانه و حکیم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنه­ای  در سال 1389 در دیدار با جمعی از کار آفرینان کشور مطرح گردید و پس از آن نیز در سخنرانی­های متعدد مورد تاکید ایشان واقع شد است (پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری).

ازنظر مقام معظم رهبری، اقتصاد مقاومتی الگوی اقتصادی بومی و علمی برآمده از فرهنگ انقلابی و اسلامی است که اگر کشور از آن پیروی کند، نه تنها بر همه مشکلات اقتصادی فائق می­آید و دشمن را که با تحمیل یک جنگ اقتصادی تمام عیار در برابر این ملت بزرگ        صف­آرایی کرده  به شکست و عقب نشینی وا می­دارد بلکه خواهد توانست  در جهانی که مخاطرات و نا اطمینانی­های مالی، اقتصادی، سیاسی و غیره در آن رو به افزایش است، با حفظ  دستاوردهای کشور در زمینه­های مختلف، تداوم پیشرفت و تحقق آرمان­ها را تضمن نماید و الگویی الهام بخش از نظام اقتصادی اسلام را عینیت بخشد (مقام معظم رهبری، 29/11/92).

حال پرسش اساسی این است که تحقق و نهادینه­ سازی الگوی اقتصاد مقاومتی درکشور ایران چگونه امکان‌پذیر است؟

به نظر می­رسد یکی از بهترین و مطمئن­ترین راه­های رسیدن به توسعه اقتصادی آن هم با رویکرد اقتصاد مقاومتی، ترویج دانش، ارزش­ها، باورها و مهارت­های مربوط به اقتصاد مقاومتی در بین آحاد جامعه است و این امر خود مستلزم ارائه آموزش­های لازم به آنان می‌باشد. در این میان، آموزش و پرورش به­عنوان یک سازمان و نهاد اساسی در آموزش و تربیت انسان­های مطلوب برای جامعه می­تواند نقش اساسی ایفا نماید و با گنجاندن موضوع اقتصاد مقاومتی در برنامه­های درسی دوره ابتدایی تا  متوسطه،  بستر فرهنگی و تربیتی لازم را  برای اجرا و پی­گیری این راهبرد و الگوی حیات­بخش و نسخه شفا بخش اقتصادی مهیا نماید. بر این اساس، تدوین و اعتباریابی چهارچوب مفهومی برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی آن هم برای دوره ابتدایی، که دوره اساسی شکل گیری شخصیت دانش آموزان است، به عنوان هدف اصلی این پژوهش  برای نهادینه سازی و اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در کشور از اهمیت و اولویت بسیار بالایی در این زمینه برخورداراست.

در دنیای امروز دست­یابی به یک نظام اقتصادی مقاوم و تاب آور که از فنریت لازم در برابر تکانه­های اقتصادی برخوردار باشد از الزامات رشد و توسعه در کشورهای مختلف است (طغیانی و درخشان،1393). در این میان، ایران اسلامی که از یک طرف به دنبال ارائه الگویی از توسعه و پیشرفت همراه با حفظ استقلال در سطح منطقه و جهان می­باشد و از طرف دیگر دائما در معرض شوک­ها و هجمه­های مختلف اقتصادی که از سوی دشمنان تحمیل می شود قرار دارد، برای دست­یابی به اهداف و آرمان­های بلند خود، به شدت نیازمند برخورداری از یک الگوی اقتصادی مقاوم است.

با درک این مهم و موقعیت شناسی حکیمانه بود که رهبر معظم انقلاب در سال 1389 ایده اقتصاد مقاومتی را مطرح و بارها در جلسات سران قوا، سخنرانی­ها و شعارهای سال برآن تاکید کرده و مسئولین و آحاد جامعه را نسبت به اهمیت و جایگاه این موضوع بسیار مهم و حیاتی آگاه ساخته و بر اجرایی و عملیاتی کردن این نسخه شفابخش توصیه نموده­اند (پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری).

رهبر معظم انقلاب(1399) می­فرمایند ما باید اقتصادمان را جوری تنظیم و برنامه‌ریزی کنیم که با وجود تحریم هم بتوانیم کشور را بخوبی اداره کنیم؛ این را من بارها تکرار کرده‌ام، الان هم باز می­گویم. ما فرض کنیم تحریم برداشته نخواهد شد ما باید اقتصاد کشور را جوری برنامه‌ریزی کنیم که با رفتن و آمدن تحریم و با بازیگری‌های دشمن، در امر اقتصاد کشور دچار مشکل نشویم. این هم ممکن است؛ این را من نمی­گویم، صاحب‌نظران اقتصادی می­گویند، دلسوزان   می­گویند؛ می­گویند این کار ممکن است، ظرفیّت­های داخلی خیلی فراوان است؛ و ما این را به صورت یک سیاست ابلاغ کردیم،که همان سیاست «اقتصاد مقاومتی» است که این باید بشدّت و با جدّیّت دنبال شود (پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبری).

"اقتصاد مقاومتی" که از جانب رهبر معظم انقلاب به عنوان یک علاج برای مشکلات اقتصادی جمهوری اسلامی ایران مطرح شده است در واقع تبلور آرمان­ها و اهدافی است که رد پای روشن آن در اسناد بالادستی از جمله قانون اساسی و نیز فرمایشات امام راحل (ره)  آشکار است (نجفی،1395). در واقع اهداف اقتصاد مقاومتی از دید رهبری، مقاومت در برابر فشارها و تهدیدها، کاهش وابستگی، تاکید بر تولید ملی  و تلاش برای خودکفایی، و تبدیل چالش­ها به فرصت­ها است (کریمی و یعقوبی، 1395).

با اوصافی که گذشت، تأکید مقام معظم رهبری در خصوص اقتصاد مقاومتی و مطالعات کارشناسانه در این  زمینه، اهمیت بررسی موضوع اقتصاد مقاومتی را می­رساند. به­علاوه، تحولات جهانی نیز اقتضاء می‌کند که جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان الهام‌بخش جهان اسلام، الگویی موفق و مستقل از مدیریت اقتصادی یعنی الگوی اقتصاد مقاومتی را به نمایش بگذارد و با نهادینه ساختن آن در جامعه و همه ارکان نظام، وضعیت مطلوب اقتصادی را در اندازه شئون و عزت‌نفس مردم خود ایجاد کند (سیف،1391). بدون تردید، اساسی­ترین و اثربخش­ترین راهبرد برای دست یابی به این آرمان بلند و رسیدن به چنین غایتی، پرورش و آموزش شهروندان در حوزه‌های گوناگون اقتصاد مقاومتی می­باشد. بر این اساس ضرورت دارد نظام آموزش و پروش کشور به عنوان متولی اصلی آموزش­های رسمی و عمومی، با گنجاندن آموزه­ها و مولفه­های اساسی اقتصاد مقاومتی در اهداف، محتوا، و روش‌های آموزشی یعنی عناصر برنامه درسی به رسالت خطیر خود در این زمینه به خوبی عمل نماید (رحمان پور، حسین پور و نصر اصفهانی، 1395).

نظام آموزش و پرورش اکثر کشورهای پیشرفته، به منظور فرهنگ­سازی در حوزه اقتصاد، برنامه­ها و اقداماتی را تحت عنوان آموزش و تربیت اقتصادی مبتنی بر دیدگاه اقتصادی جامعه خود انجام می­دهند. در کشور جمهوری اسلامی ایران نیز توجه نظام آموزش و پرورش به برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی برای فرهنگ سازی و نهادینه کردن اقتصاد مقاومتی ضروری               می­باشد(ادیب، ابراهیمی هرستانی، رضاپور و طغیانی، 1395).

با تأملی بر اهمیت اقتصاد مقاومتی و نیاز مبرم شرایط اقتصادی امروز کشور به این راهبرد اقتصادی، می­توان دریافت که این موضوع از اولویت بالایی برخورداراست و ازآنجا که نیاز جامعه به­عنوان یکی از مبانی اساسی برنامه درسی باید مورد توجه قرار گیرد، اقتصاد مقاومتی به­عنوان نیاز جامعه امروز و حتی آینده ایران نباید در برنامه درسی مورد غفلت واقع شود و ضروری است که اقدامات مناسب در قلمرو برنامه­ریزی درسی برای نهادینه سازی اقتصاد مقاومتی در وجود و شخصیت مردم جامعه به­طور عام و دانش آموزان و نسل آینده به­طورخاص صورت پذیرد (گرمایی، 1397).

حال اگر بپذیریم که آموزش اقتصاد مقاومتی باید در زمره آموزش­های ضروری نظام آموزش رسمی و عمومی قرار گیرد، گام بعدی، طراحی و تدوین  برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی است و بدیهی است این اقدام مستلزم تعیین عناصر و ماهیت آن عناصر است. در همین راستا، پژوهش حاضر به دنبال آن بود تا چهارچوب برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی برای دوره ابتدایی را با بهره‌گیری از منابع، متون و نظر متخصصان مطالعات برنامه درسی و اقتصاد و همچنین معلمان دوره ابتدایی در قالب عناصر برنامه درسی مورد نظر گلاثورن، بوسچی، وایتهد و بوسچی (2019) تدوین و اعتبار سنجی نماید و یکی از ابزارهای اساسی برای آموزش و نهادینه سازی اقتصاد مقاومتی در کشور ایران که در پژوهش­های قبلی به طورکامل به آن پرداخته نشده را فراهم نماید.

پیشنه پژوهش

بررسی پیشینه پژوهشی نشان می­دهد که از زمان طرح ایده و الگوی اقتصاد مقاومتی از سوی مقام معظم رهبری تاکنون مطالعات گسترده­ای در این زمینه انجام شده که در اینجا به برخی از مواردی که در سال­های اخیر صورت گرفته و بیشترین ارتباط را با آموزش و برنامه درسی اقتصاد مقاومتی دارد اشاره می­گردد.

ترک­زاده، جهانی، عباسی و توضیح (1401) در پژوهشی کیفی با هدف طراحی چهارچوبی برای تحقق اقتصاد مقاومتی در آموزش و پرورش، ضمن اشاره به نقش موثرآموزش و پرورش در تحقق سیاست­های اقتصاد مقاومتی دریافتندکه اقدامات نهادی، مدیریت سرمایه­های انسانی، مدیریت کارآمد منابع مالی، پرورش روحیه کار در دانش  آموزان، الگوسازی و اصلاح سبک زندگی، مردم محوری را می­توان به­عنوان برخی از اصلی­ترین ابعاد تحقق اقتصاد مقاومتی در آموزش و پرورش محسوب کرد.

برقی و فضلی زاده (1398) در پژوهشی ترکیبی از نوع اکتشافی متوالی با هدف بازشناسی و ارائه طرح برنامه­درسی مولفه اصلاح الگوی مصرف اقتصاد مقاومتی برای آموزش و پرورش، پس از استخراج زیرمولفه­ها و مفاهیم مرتبط با آنها، با بهره­گیری از طرح­واره سه عنصری برنامه درسی گودلد (عنصر محتوایی، عنصر سیاسی/ اجتماعی  و عنصر فنی و حرفه ای) مدل برنامه درسی مبتنی بر مولفه اصلاح الگوی مصرف اقتصاد مقاومتی را ارائه نمودند.

گرمایی (1397) در پژوهشی با هدف تدوین چهارچوب محتوای  اقتصاد مقاومتی  با تمرکز بر رهنمودهای مقام معظم رهبری برای ورود به حوزه­های یادگیری در برنامه­درسی ملی، به چهارچوبی دست یافت که در آن، ماهیت سه عنصر برنامه درسی یعنی هدف، محتوا و سازماندهی محتوا مشخص گردیده است. در عنصر هدف ابتدا 13 عنوان هدف کلی تعیین شد. سپس براساس آنها اهداف جزئی دوره­های سه ساله تحصیلی مشخص گردید. در عنصر محتوا سرفصل­ها و رئوس کلیدی مطالب مربوط به آموزش اقتصاد مقاومتی تعیین و در بخش سازماندهی محتوا نیز روش­های ساده به دشوار، نزدیک به دور، عینی به ذهنی و مارپیچی بین دوره­های سه ساله تحصیلی به شکل عمودی پیشنهاد گردید. در نهایت نیز محتوای هرکدام از دوره­های سه ساله تحصیلی با استفاده از روش سازماندهی چند رشته­ای بین حوزه­های یادگیری پیشنهاد گردید.

گرمایی(1397) در پژوهشی دیگر با عنوان شناسایی اهداف یادگیری آموزش اقتصاد مقاومتی مناسب نظام آموزش رسمی و عمومی ایران، ضمن اشاره به این موضوع که یکی از راه­های اشاعه فرهنگ اقتصاد مقاومتی در جامعه، آموزش اقتصاد مقاومتی است  و آموزش اقتصاد مقاومتی     می­تواند در زمره آموزش­های ضروری نظام آموزش رسمی و عمومی قرار گیرد، به 13 هدف کلی یا شایستگی یادگیری که از منظر منابع مطالعاتی و دیدگاه صاحب­نظران در نظام آموزش رسمی و عمومی قابل پی­گیری هستند تا محتوا و فرصت های یادگیری مناسبی برای آنها پیش بینی شود دست یافت.

یزدانی، کشتی آرای و عمادزاده (1397) در پژوهشی کیفی از نوع سنتزپژوهی با عنوان طراحی برنامه­درسی مبتنی بر اقتصاد مقاومتی با تمرکز بر دو مولفه تکیه بر ظرفیت­های داخلی و اصلاح الگوی مصرف، ضمن اشاره به این نکته که مشکلات و مسائل اقتصادی در جهان و ایران ناشی از بی توجهی به مقوله اقتصاد در برنامه­های درسی در آموزش و پرورش بوده، دو مولفه اصلاح الگوی مصرف و تکیه بر ظرفیت­های درونی را به عنوان مولفه­هایی که قابلیت بسترسازی در آموزش و پرورش را دارند شناسایی نمودند؛ که در نهایت با استفاده از طرحواره سه عنصری برنامه درسی گودلد (عنصر محتوایی، عنصر سیاسی/ اجتماعی و عنصر فنی حرفه­ای) مدل برنامه درسی مبتنی بر مولفه­های اقتصاد مقاومتی برای آموزش و پرورش را ارائه دادند.

ادیب، ابراهیمی هرستانی، رضاپور و طغیانی (1395) در پژوهشی با هدف بررسی مبانی دینی الگوی مطلوب برنامه­درسی تربیت اقتصادی مبتنی بر اقتصاد مقاومتی دریافتند که این مبانی شامل: لزوم دوری از سلطه­پذیری برای دستیابی به حیات طیبه، اعتقاد به علم و حکمت الهی در ضرورت استقلال اقتصادی، عزت­مندی، و ایمان و استقامت بر آن و عمل به مقتضای آن در مبارزه با اولیای طاغوت و سلطه­گران می­باشد و این مبانی، بیانگر اهمیت و ضرورت برنامه درسی تربیت اقتصادی مبتنی بر اقتصاد مقاومتی است و در حکم مولفه­ای جهت دهنده به فرایند طراحی الگوی برنامه درسی تربیت اقتصادی مبتنی بر اقتصاد مقاومتی عمل می­کند.

رحمان پور، نصراصفهانی و سیادت(1394) در پژوهشی با هدف  بررسی رابطه مبانی و اصول برنامه­درسی ملی جمهوری اسلامی ایران با مضامین اقتصاد مقاومتی به منظور پیشنهاد برنامه­درسی مطلوب دریافتندکه مضامین برنامه­درسی ملی جمهوری اسلامی ایران دارای دلالت­ها و     همپوشی­های مناسبی برای تحقق مضامین اقتصاد مقاومتی در ابعاد گوناگون می­باشد. همچنین برنامه درسی پیشنهاد شده به منظور تحقق بخشیدن بیشتر به مضامین اقتصاد مقاومتی در قالب اهداف، محتوا و سرفصل­ها، روش­های آموزشی و روش­های ارزشیابی ارائه گردید.

جمع‌بندی

اهمیت آموزش و نقش آن به‌ویژه در سنین کودکی و دوران ابتدایی بر کسی پوشیده نیست. با توجه به تحولات اقتصادی در دنیای امروز و وضعیت کنونی اقتصادکشور ایران و همچنین تأکید مقام معظم رهبری(مدظله) برگفتمان سازی اقتصاد مقاومتی، اهمیت آموزش اقتصاد مقاومتی آن­هم در دوره ابتدایی دوچندان می‌شود. این درحالی است که بررسی پژوهش‌های انجام‌گرفته در بحث آموزش اقتصاد مقاومتی نشان می‌دهد که تاکنون یک چهارچوب جامع و مناسب برای طراحی برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی در دوره ابتدایی تدوین نگردیده است. لذا پژوهش حاضر با درک این خلاء مهم، به دنبال آن بود تا چهارچوبی مفهومی برای  برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی برای  دوره ابتدایی آموزش و پرورش ایران را تدوین  و آن را از نظر متخصصان و معلمان دوره ابتدایی اعتبار سنجی نماید.

روش‌شناسی پژوهش

این پژوهش جزء پژوهش‌های ترکیبی از نوع اکتشافی متوالی و مدل طبقه‌بندی (کرسول و پلانوکلارک^[3]،2011) است که در دو مرحله کیفی و کمّی اجرا شد. در این نوع طرح، ابتدا داده‌های کیفی گردآوری و تحلیل می‌شوند و سپس در مرحله دوم داده‌های کمی به‌منظور اعتباریابی یافته‌های کیفی گردآوری و تحلیل می‌شوند. درنهایت، هر دو تحلیل کیفی و کمّی ترکیب‌شده و یک­جا مورد تفسیر قرار می‌گیرند(محمدپور؛ صادقی؛ رضایی،1389).

نمودار 1: فرآیند تحقیق ترکیبی اکتشافی متوالی (اقتباس از کرسول و پلانوکلارک، 2007)

بر اساس طرح فوق، در مرحله اول این پژوهش که جنبه کیفی داشت از روش مصاحبه نیمه ساختاریافته فردی با متخصصان، بررسی پیشینه و مطالعه منابع و متون و به شیوه همسوسازی برای دست یابی به مفاهیم، عبارات و واژه های کلیدی مرتبط با برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی استفاده شد و داده های کیفی اولیه حاصل گردید. سپس با استفاده از روش تحلیل مضمون، مضامین پایه و مضامین سازمان دهنده به دست آمد و در نتیجه چهارچوب اولیه برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی(مضمون فراگیر) شکل گرفت. در گام بعدی با استفاده از معیارهای اعتبارسنجی کیفی (قابلیت اعتبار و تایید پذیری) چهارچوب اولیه اعتبار سنجی شد. در نتیجه اطلاعات لازم برای ساخت ابزار مورد نیاز برای جمع‌آوری داده‌های لازم در بخش کمی حاصل شد. در مرحله دوم، بر اساس یافته­های بخش کیفی، ابزار لازم برای جمع‌آوری داده‌های مورد نیاز بخش کمی تهیه گردید. با استفاده از این ابزار، داده­های کمی جمع‌آوری و با روش تحلیل عامل، چهارچوب اولیه اعتباریابی شد و چهارچوب نهایی برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی شکل گرفت.

روش شناسی بخش کیفی

در بخش کیفی، روش پژوهش از نوع مطالعه موردی کیفی بود. مشارکت‌کنندگان بالقوه دراین بخش، شامل اعضای هیئت علمی و دانشجویان دکتری رشته برنامه‌ریزی درسی و صاحب‌نظران، پژوهشگران و اساتید حوزه اقتصاد بودند که با روش نمونه‌گیری هدفمند از نوع معیار و تکنیک اشباع نظری، 15 تن انتخاب شدند. در این بخش، گردآوری داده‌ها با استفاده از مصاحبه عمیق نیمه ساختاریافته فردی و نیز مطالعه اسناد و منابع صورت گرفت.

برای اعتبار یابی کیفی چهارچوب برنامه درسی تدوین‌شده از تکنیک اعتبارپذیری و اعتمادپذیری با استفاده از همسوسازی منابع (دیدگاه صاحب‌نظران، مبانی نظری و تحقیقات عملی) استفاده شد. برای بررسی روایی، توافق و اجماع بالای متخصصان درباره هریک از ابعاد و نشانگرهای چهارچوب اولیه، اعتبار بالای آن را نشان داد. به‌علاوه، برای دست‌یابی به اطمینان بیشتر از اعتبار کیفی یافته‌ها و نتایج این بخش، از معیارهای اعتبار سنجی کیفی همچون تأیید پذیری و قابلیت اعتبار استفاده شد. برای تعیین اعتبار درونی یافته‌ها نیز از سه تکنیک تثلیث(داده‌ها، بررسی‌کننده و روش‌ها)، کسب اطلاعات دقیق موازی و خود بازبینی محقق استفاده شد. در تثلیث، از داده‌های متنوع، مصاحبه‌شوندگان مختلف و روش‌های متعدد جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها استفاده شد. در تکنیک کسب اطلاعات دقیق موازی، تحلیل‌ها و طبقه‌بندی‌ها به صاحب‌نظران مختلف در این زمینه، برای اظهارنظر ارائه گردید. در تکنیک خود بازبینی محقق، فرآیند و نتایج تحلیل به‌طور مستمر و مداوم توسط محقق بازنگری گردید که نهایتاً همه این اقدامات به افزایش قابلیت اعتبار انجامید.  به‌منظور تعیین اعتبار سازه‌ای (تأیید پذیری) یافته‌ها نیز چهار تکنیک جمع‌آوری داده از منابع متعدد، انعطاف‌پذیری چهارچوب مفهومی پیشنهادشده، تحلیل موارد منفی، انعطاف روش استفاده موردتوجه و استفاده قرار گرفت. به‌علاوه، منابع داده‌ای متنوع بوده و سه سو سازی به کار گرفته‌شده است. چهارچوب پیشنهادی بارها و بارها اصلاح شد و تغییر کرد.

برای اطمینان از پایایی بخش کیفی نیز از آزمون قابلیت اعتماد (اطمینان‌پذیری) استفاده شد؛ که به درجۀ بازیافت پذیری و تکرارپذیری داده‌ها از سوی سایر افراد اطلاق می‌شود. این مفهوم، معادل مفهوم پایایی در پژوهش کمی است. آزمون قابلیت اعتماد به کمک برخی تکنیک های فوق صورت پذیرفت. آزمون و مستندسازی فرآیندهای بررسی و تحلیل طی مراحل مختلف پژوهش به کمک مدارک، مستندات و شواهد کافی صورت گرفت. فرآیندهای دنبال شده در بررسی مبانی نظری، تحقیقات پیشین و مصاحبه‌ها و دست‌یابی به نظر متخصصان، سازمان‌دهی شده، نظام‌مند و همسو بوده و به نتیجه مشترک انجامید که این نتیجه را قابل‌اعتماد و اطمینان ساخت.

برای تجزیه‌ و تحلیل داده‌های کیفی از روش تحلیل مضمون استفاده شد. با استفاده از روش تحلیل مضمون چهارچوب اولیه برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی شکل گرفت. سپس با استفاده از معیارهای اعتبار سنجی کیفی (قابلیت اعتبار و تأیید پذیری) چهارچوب اولیه اعتبارسنجی گردید. در فرآیند تحلیل مضمون، داده‌های حاصل از مصاحبه و یادداشت‌های متخصصین و داده‌های برآمده از مطالعه مبانی نظری و پیشینه پژوهشی و اسناد بالادستی در قالب جدول کدهای معنایی(یعنی جدول واژه‌ها، اصطلاحات، مفاهیم و عبارات کلیدی و مهم مرتبط با چهارچوب برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی) تنظیم و سپس در دو مرحله داده‌های مذکور مورد تحلیل قرار گرفت.

در مرحله اول، داده‌های پرتکرار یا داده‌های حاوی مضامین مهم و کلیدی طی فرآیند مقایسه مستمر و بر اساس وجوه تشابه به‌عنوان مضامین پایه انتخاب گردیدند. سپس در مرحله دوم، مضامین پایه بر اساس وجوه تشابه و طی فرآیند مقایسه مستمر و در قالب عناصر برنامه درسی از دیدگاه گلاثورن و دیگران (2019) به طبقات کلی‌تر و انتزاعی‌تر تقسیم شدند و بدین ترتیب با مضامین سازمان دهنده مرتبط شدند؛ به‌طوری‌که دو یا چند مضمون پایه با یک مضمون سازمان دهنده ارتباط برقرار کردند. به‌این‌ترتیب، چهارچوب برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی شکل گرفت؛ به‌طوری‌که چهارچوب برنامه درسی آموزش  اقتصاد مقاومتی به‌عنوان  مضمون فراگیر و مضامین سازمان دهنده به‌عنوان ابعاد یا عوامل و مضامین پایه به‌عنوان نشانگرها در نظر گرفته شدند و بدین ترتیب، شبکه مضامین شکل گرفت و بر اساس آن چهارچوب اولیه برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی کشف و تدوین و اعتباریابی گردید. 

  روش شناسی بخش کمی

در بخش کمی، چهارچوب اولیه برنامه درسی که در بخش کیفی تدوین گردیده بود، از طریق گردآوری داده‌های کمی مورد آزمون قرار گرفت. بنابراین روش پژوهش در بخش کمی، توصیفی و از نوع پیمایشی بود. جامعه آماری برای اعتبار یابی کمی چهارچوب برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی شامل متخصصان دانشگاهی در حوزه اقتصاد مقاومتی و برنامه درسی و  معلمان دوره ابتدایی بود. نمونه از بین جامعه آماری، با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند            ( متخصصان برنامه درسی، 30نفر) و تصادفی (معلمان ابتدایی،100نفر) انتخاب شدند. 

برای جمع‌آوری داده‌های بخش کمی از پرسشنامه تدوین‌شده در مرحله کیفی پژوهش استفاده شد. در این پرسشنامه شش عنصر برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی شامل منطق و چرایی، هدف، محتوا، مواد و منابع آموزشی، روش‌های تدریس و روش‌های ارزشیابی آورده شد و از افراد خواسته شد تا نظر خود را در مورد میزان ارتباط موارد کشف ‌شده در مصاحبه‌ها، مبانی نظری و پژوهش‌های عملی با عناصر مربوط را بر روی یک مقیاس پنج‌درجه‌ای(خیلی زیاد= 5، زیاد= 4، متوسط= 3، کم = 2، خیلی کم= 1) مشخص کنند. روایی چهارچوب اولیه و پرسشنامه با استفاده از نظر متخصصان و‌ به شکل صوری و محتوایی و پس از انجام اصلاحات پیشنهادشده تأیید گردید. به‌علاوه، روایی سازه‌ای نیز با استفاده از روش تحلیل عامل تأیید شد.

پرسش­های پژوهش

1- چهارچوب برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی در دوره ابتدایی آموزش‌و پرورش جمهوری اسلامی ایران چگونه باید باشد؟

2-آیا از نظر متخصصان حوزه مطالعات برنامه درسی و اقتصاد مقاومتی و معلمان دوره ابتدایی چهارچوب پیشنهادی برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی در دوره ابتدایی از اعتبار لازم برخوردار است؟

یافته‌های پژوهش

یافته­های بخش کیفی

 پرسش اول: چهارچوب برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی در دوره ابتدایی چگونه باید باشد؟

یافته­های حاصل از تحلیل دادهای برآمده از اسناد، منبابع، پیشینه پژوهش و مصاحبه با مشارکت کنندگان نشان داد که چهارچوب مفهومی برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی برای دانشآموزان دوره ابتدایی باید حول شش عنصر منطق و چرایی، اهداف، مواد و منابع آموزشی، روش­های تدریس وروش­های ارزشیابی به شرح مندرج در جدول ذیل باشد.

پرسش دوم: آیا از نظر متخصصان حوزه مطالعات برنامه درسی و اقتصاد مقاومتی و معلمان دوره ابتدایی، چهارچوب پیشنهادی برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی دوره ابتدایی از اعتبار لازم برخوردار است؟.

برای اعتباریابی کیفی چهارچوب برنامه درسی تدوین‌شده از تکنیک اعتبارپذیری و اعتمادپذیری با استفاده از همسوسازی منابع (دیدگاه صاحب‌نظران، مبانی نظری و تحقیقات عملی) استفاده شد. برای بررسی روایی نیز توافق و اجماع بالای متخصصان درباره هریک از ابعاد و نشانگرهای چهارچوب اولیه، اعتبار بالای آن را نشان داد. به‌علاوه، برای دست‌یابی به اطمینان بیشتر از اعتبار کیفی یافته‌ها و نتایج این بخش، از معیارهای اعتبار سنجی کیفی همچون تأیید پذیری و قابلیت اعتبار استفاده شد.

برای تعیین اعتبار درونی یافته‌ها از سه تکنیک تثلیث(داده‌ها، بررسی‌کننده و روش‌ها)، کسب اطلاعات دقیق موازی و خود بازبینی محقق، استفاده شد. در تثلیث، از داده‌های متنوع، مصاحبه‌شوندگان مختلف و روش‌های متعدد جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها استفاده شد. در تکنیک کسب اطلاعات دقیق موازی، تحلیل‌ها و طبقه‌بندی‌ها به صاحب‌نظران مختلف در این زمینه، برای اظهارنظر ارائه گردید. در تکنیک خود بازبینی محقق، فرآیند و نتایج تحلیل به‌طور مستمر و مداوم توسط محقق بازنگری گردید که نهایتاً همه این اقدامات به افزایش قابلیت اعتبار انجامید. به‌منظور تعیین اعتبار سازه‌ای (تأیید پذیری) یافته‌ها نیز چهار تکنیک جمع‌آوری داده از منابع متعدد، انعطاف‌پذیری چهارچوب مفهومی پیشنهادشده، تحلیل موارد منفی، انعطاف روش استفاده موردتوجه و استفاده قرار گرفت. به‌علاوه منابع داده‌ای متنوع بوده و سه سو سازی به کار گرفته‌شده است. چهارچوب پیشنهادی بارها و بارها اصلاح شد و تغییر کرد.

برای اطمینان از پایایی بخش کیفی نیز از آزمون قابلیت اعتماد (اطمینان‌پذیری) استفاده شد؛ که به درجۀ بازیافت پذیری و تکرارپذیری داده‌ها از سوی سایر افراد اطلاق می‌شود. این مفهوم، معادل مفهوم پایایی در پژوهش کمی است. آزمون قابلیت اعتماد به کمک برخی تکنیک های فوق صورت پذیرفت. آزمون و مستندسازی فرآیندهای بررسی و تحلیل طی مراحل مختلف پژوهش به کمک مدارک، مستندات و شواهد کافی صورت گرفت. فرآیندهای دنبال شده در بررسی مبانی نظری، تحقیقات پیشین و مصاحبه‌ها و دست‌یابی به نظر متخصصان، سازمان‌دهی شده، نظام‌مند و همسو بوده و به نتیجه مشترک انجامید که این نتیجه را قابل‌اعتماد و اطمینان ساخت.

یافته­های بخش کمی

 برای دستیابی به پاسخ پرشس دوم در بخش کمی، عناصر(مضامین سازمان­دهنده) و نشانگرهای(مضامین پایه) چهارچوب اولیه در قالب یک پرسش­نامه تنظیم و برای تایید در اختیار 30 تن از متخصصین اقتصاد و برنامه درسی قرار گرفت. در این مرحله از 30 نفر متخصص 17 نفر پرسشنامه را اصلاح و تکمیل نمودند و روایی ابزار از سوی آنها مورد تایید قرار گرفت. پس از تایید روایی ابزار، پرسشنامه نهایی در اختیار 100 نفر از معلمان دوره ابتدایی قرار گرفت تا میزان ارتباط موارد کشف شده با عناصر برنامه درسی مشخص گردد. 73 نفر پرسشنامه را تکمیل کردند و پس از جمع آوری، داده های حاصل از این مرحله برای انجام تحلیل عامل مورد استفاده قرار گرفت. نتایج تحلیل عاملی با استفاده از نرم افزار لیزرل (نسخه5/8 ) نشان داد که عناصر منطق و چرایی، هدف، محتوا، روش­های تدریس، مواد و منابع آموزشی و روش­های ارزشیابی از بار عاملی لازم برخوردارند و  تبیین کننده معنادار عناصر چهارچوب برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی می‌باشند (جدول شماره2).

جدول 2: بار عاملی عناصر برنامه درسی اقتصاد مقاومتی در حالت تخمین استاندارد

همچنین نتایج تحلیل عامل نشان داد که از 130نشانگر واردشده در تحلیل، 127مورد از بار عاملی لازم برای تبیین ملاک‌های مربوطه برخوردار هستند و تنها سه نشانگر(گویه شماره 2 منطق و چرایی، گویه شماره 18 عنصر مواد و منابع، و گویه شماره 3 عنصر محتوا) از بار عاملی لازم (بالای 40/.) برخوردار نبودند که در الگوی نهایی حذف شدند. نتایج تحلیل عامل مربوط به هریک از عناصر به تفکیک در جداول زیر ارائه شده است.

  جدول3:  نتایج تحلیل عامل مضامین مربوط به عنصر منطق و چرایی برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی در دوره ابتدایی

نتایج تحلیل عامل مندرج در جدول شماره2 نشان می­دهد که مشارکت مردم در اقتصاد و دلگرمی آن ها به نظام اسلامی ، لزوم توسعه کارآفرینی و اقتصاد دانش بنیان، لزوم توجه به فرهنگ سازی درباره مصرف تولیدات داخلی(حمایت از تولید ملی)، حل مشکلات کشور، تهاجم اقتصادی و لزوم آموزش همۀ افراد برای جنگ اقتصادی و دستیابی به خودکفایی و استقلال اقتصادی و لزوم حفظ استقلال سیاسی به ترتیب  دارای فراوانی و بار عاملی بیشتری در میان مفاهیم مرتبط با منطق و چرایی برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی برای دوره ابتدایی ایران هستند. همچنین گویه شماره 2 (شفافیت فعالیت‌های اقتصادی وکاهش انواع فسادهای اقتصادی و اجتماعی و مبارزه با آن ها)، کمترین ارتباط را با عنصر منطق و چرایی داشت و از چهارچوب پیشنهادی برنامه درسی حذف گردید.

نتایج تحلیل عامل مندرج در جدول شماره4 نشان می­دهد که گسترش فرهنگ کار و تولید و تقویت وجدان کاری  و ایجاد شرایط مناسب جهت افزایش پس انداز ملی، گسترش روحیه علمی در جامعه، تقویت سرمایه انسانی، توسعه مفاهیم کارآفرینی و اقتصاد دانش بنیان ، تقویت عزت و هویت ایرانی - اسلامی و اتحاد، اقتدار و انسجام ملی، اهمیت حمایت از کار و سرمایه ایرانی، افزایش تولید داخلى، خودکفایی کالاهای اساسی و متنوع سازی اقتصاد، بهبود فضای کسب و کار، کاهش آمار بیکاری، مبارزه با فقر، توسعه عدالت اجتماعی و اقتصادی و بسط قدرت اقتصادی و تقویت روحیه خودباوری، نشاط، سازندگی و پویایی و امید به آینده به ترتیب بیشترین فراوانی و بار عاملی را در میان اهداف برنامه ی درسی آمـوزش اقتصاد مقاومتی داشته اند و در واقـع، اهـداف مـورد نظر برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی در دوره ابتدایی هستند.             

نتایج تحلیل عامل مندرج در جدول شماره5 نشان می­دهد که فهرستی از فعالیت­های اقتصادی و معرفی فرصت­های شغلی، عوامل معنوی و مادی پیشرفت اقتصادی، سازندگی کشور و پیشرفت اقتصادی، الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت، خدا محوری، عدالت محوری، عدالت اقتصادی و اجتماعی و مفاهیم و اصول دینی برای بهینه سازی الگوی مصرف و توصیه های مکتبی دین مبین اسلام در این مورد به ترتیب بیشترین فراوانی و بار عاملی را در میان عناوین محتوای برنامه ی درسی آمـوزش اقتصاد مقاومتی دارند و در واقـع، عناوین محتوای مـورد نظر برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی در دوره ابتدایی هستند؛ ضمن این که گویه شماره 3 (مهارت های کارآفرینی و بهبود فضای کسب وکار) ،کمترین ارتباط را با عنصر محتوا داشت و از چهارچوب پیشنهادی برنامه درسی حذف گردید.

جدول6: نتایج تحلیل عامل مضامین مربوط به عنصرمواد و منابع آموزشی در برنامه­درسی آموزش اقتصاد مقاومتی در دوره ابتدایی

نتایج تحلیل عامل مندرج در جدول شماره 6 نشان می­دهد که از بین مواد و منابع آموزشی، نقاشی، انشاء­های تخیلی، داستان موردی، قصه گویی، آیات و روایات و آموزه های دینی و احکام و ماکت ها و مدل هایی که توسط دانش آموزان ساخته شده است و کاردستی به ترتیب بیشترین فراوانی و بار عاملی را دارند و می­توانند بیشترین مـواد آموزشی مـورد استفاده در چهارچوب پیشنهادی برنامه درسـی آموزش اقتصاد مقاومتی برای دوره ابتدایی باشند. ضمن اینکه در بین گویه های مربوط به عنصر مواد و منابع آموزشی گویه شماره 18 (پاورپوینت، تصاویر متحرک و پویانمایی)، کمترین ارتباط را با این عنصر داشت و از چهارچوب پیشنهادی برنامه درسی حذف گردید.

جدول 7 :   نتایج تحلیل عامل مضامین مربوط به عنصر روش­های تدریس در برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی در دوره ابتدایی

نتایج تحلیل عامل مندرج در جدول شماره7 نشان می­دهد که روش­هـای تدریس و آموزش به شیوه ایفای نقش، مطالعه موردی، گردش علمی، مباحثه­های گروهی، روش اکتشافی، یادگیری مشارکتی و طرح­های کسب و کار به ترتیب بیشترین فراوانی و بار عاملی وکاربرد را در چهارچوب پیشنهادی برنامه  درسی آموزش اقتصاد مقاومتی برای دوره ابتدایی دارند.

جدول8.: تایج تحلیل عامل مضامین مربوط به عنصر ارزشیابی در برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی در دوره ابتدایی

نتایج تحلیل عامل مندرج در جدول شماره8 نشان می­دهدکه شیوه­های ارزشیابی مشاهده رفتار، آزمون­های عملکردی، ترکیبی از روش­های عینی و ذهنی، ارزشیابی مستمر و فهرست مشاهدات، به ترتیب بیشترین فراوانی و بار عاملی کاربرد را در شیوه­های ارزشیابی برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی  در دوره ابتدایی دارند.

برای تعیین پایایی چهارچوب  نیز از آلفای کرونباخ استفاده گردید که ضرایب به‌دست‌آمده حکایت از پایایی قابل‌قبول ابزار دارند و بر این اساس  پایایی چهارچوب نهایی برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی نیز مورد تأیید قرار گرفت جدول شماره9.

جدول 9: ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه محقق ساخته و چهارچوب نهایی

جدول 10: چهارچوب مفهومی برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی برای دوره ابتدایی

نتیجه‌گیری

همواره نظام آموزش و پروش به عنوان ابزاری مهم  برای رشد وتوسعه جوامع شناخته می­شود. دوره ابتدایی ازجمله مهم­ترین دوره­های نظام آموزشی است، زیرا زمینه شکل گیری شخصیت و رشد همه جانبه افراد را فراهم می­سازد؛ و مناسبترین فرصت برای تحصیل، یادگیری و شکوفایی استعدادهای کودکان در حوزه­های مختلف است. 

برنامه درسی مهم­ترین ابزارتحقّق بخشیدن به رسالت­های آموزش و پرورش و آیینه نقش­ها وهدف­های آن است به گونه­ای که مک دونالد، آن­را جان مایه، هملتن تاروپود، کلاین جوهر و لوننبر و اورنشتاین قلب آن دانسته­­ا­ند(بحرینی بروجنی و همکاران،1394).  برنامه درسی در واقع تعامل و گفت وگویی پیچیده (پاینار^[4]،2015)، نقشه یا طرحی کلی برای یک دوره آموزشی و چگونگی تبدیل محتوای یک دوره به برنامه کلی برای یاددهی و یادگیری و تحقق نتایج یادگیری (ریچاردز^[5]،2013)، ستون اصلی فرایند آموزش و وسیله­ای برای تحقق اهداف پویای آموزش مطابق با تغییرات نیازهای اجتماعی و اقتصادی است (استنلی و مکشن^[6]، 2012).

برنامه درسی، مجموعه عوامل و مؤلفه­های مربوط به حوزه یادگیری از قبیل هدف، محتوا، ارزشیابی، فرآیند یاددهی- یادگیری، یادگیرندگان، فضا و تجهیزات و زمان است (کوگان، کلین، هانون و نالت^[7]،2020). منبع6 که تحت عنوان عناصر برنامه درسی از آنها نام برده می شود می باشد. یکی از اجزای مهم برنامه درسی، عناصربرنامه درسی است وآن عبارت است ازمجموع فعالیت­هاوتجربیاتی که در قالب برنامه­های درسی تهیه وتدوین می­شود.

نظام آموزشی از طریق برنامه‌های درسی تأثیر مستقیمی بر زمینه‌های گوناگون می­گذارد و هر کشوری از جمله جمهوری اسلامی ایران به دنبال تدوین برنامه‌های درسی مناسب  به‌منظورآموزش و  تأثیرگذاری مطلوب بر مخاطبان خود در راستای اهداف ملی و هویتی است. در این میان اقتصاد مقاومتی که از سوی رهبرمعظم انقلاب با درک هوشمندانه از شرایط به عنوان نسخه نجات­بخش اقتصاد بیمار کشور برای کمک به رشد و توسعه همه جانبه و تحقق آرمان­های بلند نظام جمهوری اسلامی و پیروزی در جنگ اقتصادی تحمیلی از سوی نظام سلطه مطرح شد، یکی از زمینه‌هایی است که مضامین و مؤلفه‌های آن می‌تواند در برنامه‌های درسی دوره‌های مختلف تحصیلی به‌ویژه دوره ابتدایی مورد تأکید و توجه قرار گیرد و بستر لازم برای فرهنگ سازی و نهادینه ساختن این الگوی حیاتبخش در جامعه را فراهم سازد. 

درحالی‌که موفقیت بخش مهمی از موضوع اقتصاد مقاومتی به نهادینه شدن مؤلفه‌های آن در جامعه وابسته است؛ موضوع آموزش اقتصاد مقاومتی حائز اهمیت فراوانی است و آموزش‌وپرورش که تربیت آینده‌سازان کشور را بر عهده دارد نقش مهمی در پیشبرد اهداف این امر دارد. تحولات جهانی نیز اقتضاء می‌کند که جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان الهام‌بخش جهان اسلام، الگویی موفق و مستقل از مدیریت اقتصادی را به نمایش بگذارد و وضعیت مطلوب اقتصادی را در اندازه شئون و عزت‌نفس مردم خود ایجاد کند (سیف،1391). یکی از راهبردها و روش‌های اصلی رسیدن به چنین غایتی، پرورش و آموزش کودکان الان و شهروندان آینده در حوزه‌های گوناگون به‌ویژه اقتصاد مقاومتی است که بتوانند با داشتن قابلیت‌های لازم، رسیدن به این مهّم را جامه عمل بپوشانند. براین اساس، نظام آموزشی به‌واسطه نوآوری و تأکید خاص بر مؤلفه‌های اقتصاد مقاومتی در برنامه‌های درسی و گنجاندن آن‌ها در اهداف، محتوا، و روش‌های آموزشی هماهنگ و همخوان، می‌تواند نقش بسیار مهم و برجسته‌ای در این راستا بازی کند (میکانیکی و کیان فرد، 1396).

در این شرایط، طرح‌ریزی و تدوین چهارچوب مفهومی برنامه درسی در حوزه‌ی آموزش اقتصاد مقاومتی می‌تواند به اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در آموزش‌وپرورش و به‌طور ویژه در دوره تحصیلی ابتدایی که دوره­ای بسیار مهم و اساسی در شکل گیری شخصیت و اصلاح نگرش و رفتار افراد جامعه است کمک کند. به همین منظور پژوهش حاضر به دنبال آن بود تا با بهره­گیری ازاسناد بالادستی، منابع و متون و از نظر متخصصان اقتصاد مقاومتی، مطالعات برنامه درسی و معلمان ابتدایی چهارچوب  مفهومی برنامه درسی آموزش اقتصاد مقاومتی برای دوره ابتدایی کشور را بر مبنای عناصر برنامه درسی از دیدگاه گلاثورن (2019) که شامل منطق برنامه درسی، اهداف، محتوا، مواد و منابع آموزشی، روش های تدریس و روش های ارزشیابی می شود تدوین و اعتبار سنجی نماید و ابزار و بستر لازم را برای تدارک برنامه­ درسی آموزش اقتصاد مقاومتی در دوره ابتدایی را فراهم سازد.

یافته­های این مطالعه نشان داد که عنصر منطق آموزش اقتصاد مقاومتی در دوره  ابتدایی شامل مشارکت مردم در اقتصاد و دلگرمی آن ها به نظام اسلامی، لزوم توسعه کارآفرینی و اقتصاد دانش بنیان، لزوم توجه به فرهنگ سازی درباره مصرف تولیدات داخلی(حمایت از تولید ملی)، حل مشکلات کشور، تهاجم اقتصادی و لزوم آموزش همۀ افراد برای جنگ اقتصادی و دستیابی به خودکفایی و استقلال اقتصادی و لزوم حفظ استقلال سباسی می باشد.  عنصرهدف نیز شامل گسترش فرهنگ کار و تولید و تقویت وجدان کاری  و ایجاد شرایط مناسب برای افزایش پس انداز ملی، گسترش روحیه علمی در جامعه، تقویت سرمایه انسانی، توسعه مفاهیم کارآفرینی و اقتصاد دانش بنیان، تقویت عزت و هویت ایرانی - اسلامی و اتحاد، اقتدار و انسجام ملی، اهمیت حمایت از کار و سرمایه ایرانی، افزایش تولید داخلى، خودکفایی کالاهای اساسی و متنوع سازی اقتصاد، بهبود فضای کسب و کار، کاهش آمار بیکاری، مبارزه با فقر، توسعه عدالت اجتماعی و اقتصادی و بسط قدرت اقتصادی و تقویت روحیه خودباوری، نشاط، سازندگی و پویایی و امید به آینده می باشد. محتوای برنامه درسی آموزش اقتصادی مقاومتی نیز باید شامل  فهرستی از  فعالیت­های اقتصادی و معرفی فرصت­های شغلی، عوامل معنوی و مادی پیشرفت اقتصادی، سازندگی کشور و پیشرفت اقتصادی، الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت، خدا محوری، عدالت محوری، عدالت اقتصادی و اجتماعی و مفاهیم و اصول دینی برای بهینه سازی الگوی مصرف و توصیه های مکتبی دین مبین اسلام در این مورد باشد.  به علاوه از بین مواد و منابع آموزشی، نقاشی، انشاء­های تخیلی، داستان موردی، قصه گویی، آیات و روایات و آموزه های دینی و احکام و ماکت ها و مدل هایی که توسط دانش آموزان ساخته شده است و کاردستی بیشترین مـواد آموزشی مـورد استفاده در چهارچوب پیشنهادی برنامه درسـی آموزش اقتصاد مقاومتی برای دوره ابتدایی می­تواند باشد. روش­های تدریس آموزش اقتصادی نیز شامل ایفای نقش، مطالعه موردی، گردش علمی، مباحثه­های گروهی، روش اکتشافی، یادگیری مشارکتی و طرح­های کسب و کار باید باشد. شیوه­های ارزشیابی نیز باید شامل مشاهده رفتار، آزمون­های عملکردی، ترکیبی از روش­های عینی و ذهنی، ارزشیابی مستمر و فهرست مشاهدات باشد.

بررسی مطالعات صورت گرفته قبلی در این زمینه نشان می­دهد که یافته­های این پژوهش با نتایج بسیاری از پژوهش­های قبلی از جمله ترک­زاده و همکاران(1401)، ظفرمند و همکاران(1401)، غلامعلی و همکاران(1400)، برقی و فضلی(1398)، موسوی و همکاران(1398)، گرمایی(1397)، یزدانی و همکاران(1397)، ادیب و همکاران(1395)، رحمان پور و همکاران(1394) همسو و هماهنگ است.

بر این اساس پیشنهاد می­شود این چهارچوب مفهومی که طی یک فرآیند پژوهشی علمی و روشمند تدوین و اعتبار یابی شده است به عنوان مرجع و راهنمایی معتبر مورد استفاده سیاستگذاران، برنامه ریزان و مولفان کتاب های درسی و نیز معلمان دوره ابتدایی در طراحی و اجرای برنامه­های درسی آموزش اقتصاد مقاومتی برای دانش­آموزان دوره ابتدایی که آینده­سازان اقتصاد و فرهنگ کشور هستند قرار گیرد تا به فرهنگ سازی و نهادینه نمودن الگوی اقتصاد مقاومتی به عنوان نسخه نجات بخش اقتصاد کشور کمک نماید.

فهرست منابع

ابراهیمی هرستانی، اصغر؛ ادیب، یوسف؛ رضاپور، یوسف و طغیانی، مهدی(1397). ادراک فارغ التحصیلان دوره متوسطه اول از اقتصاد مقاومتی: پژوهشی پدیدارشناسانه، نشریه مطالعات راهبردی بسیج،21(78،31-72.

اخباری، محمد و قلی زاده، صدیقه. (1394). ثبات اقتصاد کلان در رویکرد اقتصاد مقاومتی. فصلنامه روند، 22(3)، 71، 78-55.

ادیب، یوسف؛ ابراهیمی هرستانی، اصغر؛ رضا پور، یوسف و طغیانی، مهدی (1395).  بررسی مبانی دینی الگوی مطلوب برنامه درسی تربیت اقتصادی مبتنی بر اقتصاد مقاومتی، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، 10(36)، 41- 58.

بحرینی بروجنی، مجید؛ نصر اصفهانی، احمدرضا و سپهری بروجنی،کبری. (1394). بررسی میزان رعایت اصول علمی قصد شده مربوط به عنصر اهداف در درس تفکر و پژوهش پایه ششم ابتدایی.مطالعات برنامه درسی،10(37)،59-80.

برقی، عیسی و  فضلی زاده، شهرام (1398). بازشناسی و ارائه طرح برنامه درسی مولفه اصلاح الگوی مصرف اقتصاد مقاومتی برای آموزش و پرورش، فصلنامه مطالعات برنامه درسی، 14(55)، 45-64.

پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی سیدعلی خامنه‌ای (مد‌ظله‌العالی) - مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی رویت،25/9/1401.

دهقان منشادی، محمد و پوررحیم، پروین(1392). بررسی رابطه ی بین بی ثباتی اقتصاد کلان و رشد اقتصادی در ایران، فصلنامه پژوهش ها و سیاست های اقتصادی، 21(67)، 171-192.

 ترک زاده، جعفر؛ جهانی، جعفر؛ عباسی، عباس و توضیح، علی(1401). طراحی چهارچوبی برای تحقق اقتصاد مقاومتی در آموزش وپرورش، فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی،29(53)، 263-297.

رحمان پور، محمد؛ حسن پور، عصمت و نصراصفهانی، احمدرضا (1395).  بررسی برنامه درسی ملی ایران در ارتباط با مولفه های اقتصاد مقاومتی از دیدگاه صاحب نظران، فصلنامه مطالعات ملی، 17(1)، 3-21

سیف، اله مراد. (1391). الگوی پیشنهادی اقتصاد مقاومتی جمهوری اسلامی ایران(مبتنی بر دیدگاه مقام معظم رهبری). فصلنامه آفاق امنیت،5 (16)5-22.

   طغیانی، مهدی. (1394). درآمدی بر اقتصاد مقاومتی و آموزش و پرورش. مشهد: آموزش و پرورش خراسان رضوی.

کریمی اعتماد، فاطمه و یعقوبی، جعفر (1396). سنجش نگرش اعضای هیئت علمی دانشگاه زنجان نسبت به اقتصاد مقاومتی و عوامل مرتبط با آن، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، 10(37)، 19-38.

گرمایی، حسنعلی(1397). تدوین چهارچوب محتوای اقتصاد مقاومتی با تمرکز بر رهنمودهای مقام معظم رهبری برای ورود به حوزه های یادگیری در برنامه درسی ملی، نشریه مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، 3(6)، 89-120.

گرمایی، حسنعلی(1397). شناسایی اهداف (شایستگی ها) یادگیری آموزش اقتصاد مقاومتی مناسب نظام آموزش رسمی و عمومی ایران، فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، 26(40)، 81-101.

محمدپور، احمد؛ رضایی، مهدی؛ صادقی، رسول(1389). روش های تحقیق ترکیبی به عنوان سومین جنبش روش شناختی: مبانی نظری و اصول عملی. مجله پژوهشی جامعه شناسی کاربردی. 21(2)، 100-77.

 میکانیکی, زهرا و سعید کیان فرد. ( ۱۳۹۶). تاثیربرنامه های درسی مقطع ابتدایی بر آموزش اقتصاد مقاومتی از دیدگاه آموزگاران دبستان های شاهد بیرجند، اولین کنفرانس بین المللی توسعه و ترویج علوم انسانی در جامعه، تهران، انجمن توسعه و ترویج علوم و فنون بنیادین.

نجفی، مریم (1395). شناسایی الزامات نظام آموزش عالی کشور در تحقق اقتصاد مقاومتی، به راهنمایی: مرتضی سلطانی، دانشگاه تهران، پردیس فارابی، دانشکده مدیریت و حسابداری.کارشناسی ارشد، مدیریت بازرگانی گرایش تحول.

یزدانی، ابوالفضل؛ کشتی ارای، نرگس و عمادزاده، مصطفی (1397).  طراحی برنامه درسی مبتنی بر اقتصاد مقاومتی، با تمرکز به دو مولفه، تکیه بر ظرفیت های داخلی و اصلاح الگوی مصرف، فصلنامه رهیافت انقلاب اسلامی، 12(42)، 107-126.

Creswell,J.W., & Plano Clark,V.L.(200.Des7 Creswell,J.W., & Plano Clark ,V.L.(2007). Designing and conducting mixed methods research. London: Sage Publications Inc.

Glatthorn, A.A.,Boschee,F.,Whitehead,B.M.,&Boschee,B.F. (2015).

Curriculum leadership:Strategies for development and implementation.(5th ed.).Sage publication.

Kogan, M., Klein, S. E., Hannon, C. P., & Nolte, M. T. (2020). Orthopedic education during the COVID-19 pandemic. The Journal of the American Academy of Orthopedic Surgeons.

Pinar, W. F .(2015). Educational experience as lived: Knowledge, history,alterity: The selected works of William F. Pinar. Routledge.

Richards, J. C .(2013). Curriculum approaches in language teaching:Forward, central, and backward design. Relc Journal, 44 (1), 5-33.

Stanley, J., & McCoshen, A. (2012). Curriculum reform in Europe: The impact of learning outcomes. uropean Centre for the Development of Vocational Training.

|||

[1]. Corresponding Author:  Department of Educational Sciences Farhangian University, Tehran, Iran .                                                                                                                                                  m.javdani@cfu.ac.

2. Associate Professor, Department of Psychology and Educational Sciences, Yazd University, Yazd, Iran.     abakhshayesh@yazd.ac.ir                             
3. Master of Curriculum Planning, Yazd University, Yazd, Iran.     mahmoodimh@yahoo.com

1. نویسنده مسئول: گروه آموزش علوم تربیتی، دانشگاه فرهنگیان،تهران، ایران.           m.javdani@cfu.ac.ir 
2. دانشیار، بخش روانشناسی،دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه یزد، یزد، ایران. abakhshayesh@yazd.ac.ir   3. کارشناسی ارشد برنامه ریزی درسی ، دانشگاه یزد، یزد، ایران.                                                   mahmoodimh@yahoo.com

1.Creswell & Plano Clark

1. 1. Pinar
2. 2. Richards
3. 3. Stanley & McCoshen,
4. 4., Klein., Hannon & Nolte