عوامل مؤثر بر پایداری خانواده‏ کارکنان سازمان بنادر و دریانوردی

شناسایی عوامل مؤثر بر پایداری خانواده‏های کارکنان سازمان
بنادر و دریانوردی جمهوری اسلامی ایران

مریم مجید ناتری^[1] | معصومه اسمعیلی^[2] | جواد خدادادی سنگده^[3]

چکیده

هدف مطالعه حاضر شناسایی عوامل مؤثر بر پایداری خانواده‌های کارکنان سازمان بنادر و دریانوردی جمهوری اسلامی ایران بود. این پژوهش با رویکرد کیفی و روش پدیدارشناسی انجام گرفت. نمونه موردپژوهش، هفت زوج از خانواده‏‏‏ کارکنان شاغل در کشتی نفت‌کش در دریاهای آزاد خلیج‌فارس و عمان در سال 1399 بود که به شیوه نمونه‏گیری هدفمند انتخاب شدند. جهت جمع‌آوری داده‌ها، از مصاحبه‏های نیمه ساختاریافته استفاده شد. تحلیل داده‏های حاصل از پژوهش با استفاده از روش تحلیل پدیدارشناسی کلایزی انجام شد. یافته‏ها نشان داد که عوامل مؤثر بر پایداری این خانواده‌ها در قالب 3 مضمون اصلی «عوامل فردی» (شامل مضامین فرعی توانمندی روان‌شناختی، اخلاق‌مداری و مشغولیت معنادار)؛ «عوامل زوجی»، (شامل مضامین فرعی عشق‌ورزی، حمایتگری، مشارکت مسئولانه، حل تعارض سازنده و اتخاذ نگرش سازنده نسبت به رابطه)؛ و «عوامل فرازوجی» که نشانگر منابع خانوادگی برون خانوادگی است می‌باشد. نتایج نشان می‌دهد که تأکید بر ویژگی‌های خاص خانواده پایدار در قالب مختصات فرهنگ ایرانی – اسلامی که بر جمع‌گرایی اعتدالی، مقابله‌های معنوی– مذهبی، حمایت‌های اجتماعی، ایثار و از خودگذشتگی و دوری از فردگرایی اومانیستی تأکید می‌نماید از شاخصه‌های بارز ثبات ازدواج می‌باشد. درنتیجه پیشنهاد می‌گردد از یافته‌های پژوهش حاضر در برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات پیشگیرانه و مداخله‌ای جهت استحکام این خانواده‌ها مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه‌‌ها: خانواده پایدار، سازمان بنادر و دریانوردی، پدیدارشناسی، روش تحلیل کلایزی.

مقدمه

پایدارسازی و قوام‌بخشی خانواده به‌ مثابه شالوده حیات اجتماعی همواره موردتوجه اندیشمندان بوده و توصیف، طراحی الگوها و شاخص‌های نظام بخش پیوند زناشویی از سوی محافل مختلف علمی، مؤید این موضوع است (حاجیان، صالحی امیری و غفاری،1396). پایداری خانواده را می‌توان به‌عنوان یک رابطه طولانی‌مدت همراه با تعهد و رضایتمندی و در جهت رشد و تعادل نظام خانواده تعریف کرد. مؤلفه‌های مختلفی برای پایداری خانواده بیان شده است که شامل تعهد میان زوجین (مک‏کری^[4]، 2015؛ محمودپور، فرح‌بخش و بلوچ زاده، 1397)، روابط دوستانه میان زوجین (کانری، استفورد و سمیک^[5]، 2002)، شیوه مناسب حل تعارض (محمودپور، دهقانپور، ایجادی و یوسفی، 1399؛ شریف، سلیمانی، مانی و کشاورزی^[6]، ۲۰۱۳)، ارتباط مؤثر (لونر، کارنیو و بردبری^[7]، 2016)، ویژگی‌های شخصیتی (خوش‏دشت، جلالی و کاکاوند^[8]، 2016)، دریافت حمایت عاطفی از سوی همسران (بلاچ، هاست و لونسون^[9]، 2014) و عوامل دیگر مانند عوامل شغلی، اقتصادی، نگرش‌های مذهبی، ارزش‌های فرهنگی و اخلاقی (شون، راجرز و آماتو^[10]، 2000) است. کرایی، خجسته مهر، سودانی و اصلانی (1395) مؤلفه‌هایی ازجمله قوام و دوام، احترام، قدردانی، مسئولیت‌پذیری، کیفیت رابطه جنسی، رضایت و همخوانی بین زوجین را متضمن بقاء و استحکام بنیان خانواده می‌دانند که منجر به پایداری ازدواج و استمرار زندگی می‏شود. کرایی، عسگری و دشت بزرگی (1397) در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که سبک ارتباط و حل تعارض مناسب، حمایت، توجه، احترام و قدردانی از یکدیگر، ویژگی‌های شخصیتی و مسئولیت‌پذیری، صمیمیت و کیفیت رابطة جنسی، کیفیت زندگی مشترک و گذراندن وقت و تفریحات، تطابق زوج‏ها و انعطاف‌پذیر بودن، تعهد و وفاداری، داشتن ارزش‏ها، فرهنگ و تجارب معنوی مشترک و ارتباط با اجتماع، خانواده‏ها و دوستان، عوامل تداوم ازدواج‏های طولانی‏مدت خوشبخت در مردان می‏باشند.آلفورد -کوپر^[11] (1998) نیز معتقد است که عوامل موفقیت و ماندگاری ازدواج در سه دسته1) اعتماد، داشتن رابطه عاشقانه و گرایش به سازش، 2) احترام متقابل، توجه به نیازهای یکدیگر و سازگاری و 3) توافق بر سر فرزندان و ارتباط سازنده قرار می‌گیرند.

استحکام و پایداری خانواده از نگاه صاحب‏نظران حائز اهمیت است و فقدان آن نیز موجب مشکلات جسمی و روانی می‌شود (ستیر^[12]؛2000 ترجمه بیرشک، 1388). روابط زناشویی پایدار و رضایت‏بخش نتایج مثبتی ازجمله سلامت روانی، سلامت بدنی و رشد برای اعضای خانواده به همراه دارد. این روابط زناشویی محیطی مساعد را برای کودکان فراهم می‏آورد و همچنین رشد و سلامتی اعضای خانواده را ارتقا می‌دهد (میخالیتسیانوف^[13]، 2014). پژوهش‌ها نشان می‌دهد که افراد با رضایتمندی زناشویی بالا و روابط صمیمانه نسبت به افرادی که زندگی زناشویی ناسازگارانه دارند بیشتر عمر می‏کنند (کپلر^[14]، 2015)، از سلامت جسمانی بالاتری برخوردارند (اسلاچر و شوبی^[15]، 2017) و برای فرزندانشان والدین بهتری هستند (گریچ و فینچام^[16]، 1990).

علیرغم پیامدهای مثبت و فراوان پایداری خانواده، آمارها حاکی از افزایش نگران‌کننده طلاق بین زوجین است. بر اساس آخرین داده‏های مرکز آمار ایران، در سال 1399، اگرچه تعداد رویدادهای ازدواج از ۵۳۳ هزار و ۱۷۴ رویداد در سال ۹۸ و با افزایش ۴.۴ درصدی به ۵۵۶ هزار و ۷۳۱ در سال ۹۹ رسیده است اما درعین‌حال تعداد رویدادهای طلاق ثبت‌شده نیز با ۳.۶ درصد افزایش نسبت به سال ۹۸ از ۱۷۶ هزار و ۸۱۴ به ۱۸۳ هزار و ۱۹۳ رویداد طلاق در سال ۹۹ رسیده است. در سال ۹۹ طول مدت ازدواج ۱۱ هزار و ۷۱۵ طلاق ثبت‌شده کمتر از یک سال و طول مدت ازدواج ۵۱ هزار و ۲۷۰ رویداد طلاق ثبت‌شده بین یک تا پنج سال بوده است. از سوی دیگر ۷۸۰۹ رویداد طلاق نیز با طول مدت ازدواج بالغ‌بر ۲۹ سال در سال ۹۹ به ثبت رسیده است. همچنین آنچه از آمارها برمی‌آید این است که طول مدت ازدواج بیشتر طلاق‌های ثبت‌شده در سال ۹۹ بین یک تا پنج سال بوده است؛ یعنی در اغلب موارد تنها یک تا پنج سال کامل از زمان رخداد رویداد ازدواج گذشته بوده است که درنهایت این ازدواج‌ها به طلاق ختم شده‌اند (درگاه ملی آمار، 1400). با توجه به اهمیت پایداری در خانواده از یک‌سو و افزایش طلاق و فروپاشی خانواده از سوی دیگر، شناسایی عوامل مؤثر بر پایداری و رضایتمندی خانواده می‏تواند به‌عنوان الگو و مسیری برای زوج‏های جوان عمل کرده و درنهایت باعث ارتقای سلامت عمومی جامعه شود.

یکی از متغیرهای اثرگذار بر پایداری خانواده، شغل است. همچنین شغل هریک از اعضای خانواده، به‌خصوص افرادی که نقش اساسی در استحکام بنیان خانواده دارند بر روابط بین اعضا و سلامت روانی هریک از آن‌ها اثرگذار است. دریانوردی ازنظر فرسودگی جسمی و روانی، به‌عنوان شغلی پراسترس و پرخطر در نظر گرفته می‌شود (اولدنبرگ، باور و اشلیک^[17]،2010 و هیستاد و اید^[18]، 2016). دریانوردان در معرض عوامل استرس‌زای روانی -اجتماعی و استرس‌های فیزیکی، شامل مسئولیت‌های بالای سنگین کاری، جدایی از خانواده، تنهایی، ارتباطات بین فرهنگی، خستگی و محرومیت از خواب، هم‌سفری اجباری در جامعه ایزوله کشتی، کمبود تفریح، محل کار پر سروصدا، حرکت کشتی و گرما قرار دارند (بالبی، تاواسیو و آرسلان^[19]، 2016 و وطن‌خواه، 2013). دوره‌های طولانی جدایی از خانواده در کشتی، به‌عنوان بیشترین عامل استرس‌زای روانی-اجتماعی در ادبیات پژوهشی گزارش شده است (جپسن، ژائو و ون لیوون^[20]، 2015؛ کاروتنوتو، مولینو، فاسانارو وآمنتا^[21]،2012). ازاین‌رو دریانوردی جزو مشاغلی است که سختی‌های آن می‌تواند در روابط خانوادگی کارکنان بازتاب‌هایی داشته و پایداری این خانواده‌ها را تحت تأثیر منفی قرار دهد.

به‌عنوان‌مثال اسلیسکوویچ و یورانکو^[22] (2019) در پژوهشی کیفی به کشف تجربه زیسته همسران دریانوردان پرداخته‌اند که در آن مؤلفه‌های تنهایی، بار بیش‌ازحد وظایف خانگی و مراقبت از کودکان و غیره، ترس ناشی از خطرات و عوامل استرس‌زا در دریانوردی و عدم درک و حمایت خانواده و دوستان به‌عنوان چالش‌های خانوادگی مشاغل دریانوردی معرفی شدند. در نتایج به‌دست‌آمده از یک پژوهش که توسط اخگر^[23] (2010) صورت پذیرفته، مشخص شده است که فشار روانی منفی و مداوم طی گذشت زمان طولانی می‏تواند موجب بروز تأثیرات سویی در وضعیت روحی و جسمی کارکنان و انتقال به محیط خانواده نیز شود. آن، لیو، سان و لیو^[24] (2020) در پژوهش خود به بررسی تعارض بین کار-خانواده، استرس شغلی و رضایت شغلی بر عملکرد شغلی دریانوردان پرداختند و به این نتیجه رسیدند که چالش‌های خانوادگی حاصل از شغل و فشار شغلی می‌تواند عملکرد افراد را تا حد زیادی پایین بیاورد. مرور ادبیات پژوهشی حاکی از آن است که غالب پژوهش‌ها معطوف به شناسایی چالش‌های مشاغل مرتبط با دریانوردی بوده است و موضوع پایداری خانواده کارکنان به‌طور خاص مورد پژوهش قرار نگرفته است. این در حالی است که اگر پژوهشگران بتوانند عواملی را شناسایی کنند که ازدواج را بر روی مسیر موفقیت قرار دهد، جامعه می‏تواند نرخ پایین‏تر از طلاق، افزایش دوام پایداری و رضایت در ازدواج را تجربه کند (نیمیتز^[25]، 2011). از همین رو رصد وضعیت خانواده‏های دریانوردی و بررسی کمیت و کیفیت روابط زوجین و همچنین شناسایی عوامل مرتبط با ثبات و پایداری خانواده اهمیت ویژه‏ای دارد. به‌منظور رفع این شکاف در ادبیات، پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل مؤثر بر پایداری خانواده کارکنان سازمان بنادر و دریانوردی طراحی شده است و به دنبال پاسخ به این سؤال است که مؤلفه‌های خانواده پایدار در بین کارکنان سازمان بنادر و دریانوردی چیست؟

روش پژوهش

پژوهش حاضر با رویکرد کیفی و روش پدیدارشناسی توصیفی انجام گرفت. نمونه پژوهش از بین خانواده کارکنان سازمان بنادر و دریانوردی در سال 1399 انتخاب شد که در آن یکی از زوجین در کشتی نفت‌کش در دریاهای آزاد خلیج‌فارس و عمان شاغل بوده که به روش نمونه‌گیری هدفمند و با رعایت اصل تنوع و گوناگونی و عنایت به اصل اشباع نظری، هفت زوج (14 خانم و آقا) انتخاب و مورد مصاحبه نیمه ساختاریافته قرار گرفتند. ملاک‏های ورود به پژوهش عبارت بودند از: 1- زوجین حداقل در طول سال تجربه مأموریت‌های دریایی متعدد (حداقل 3 مرتبه) و طولانی‌مدت (حداقل 1 ماه) را داشته باشند. 2- حداقل 10 سال از زندگی مشترک آنان گذشته باشد. 3- از زندگی خویش احساس رضایتمندی داشته باشند. همچنین لازم به ذکر است که تلاش شد تا در ابعاد تحصیلات و جایگاه شغلی، حداکثر تنوع در نظر گرفته شود تا غنای یافته، افزایش پیدا کرده و اطلاعات عمیق‏تری از موضوع به‌دست آید. ملاک خروج از پژوهش نیز شامل عدم تمایل به ادامه مصاحبه، عدم برخورداری از معیارهای تعیین شده و نیز ارائه اطلاعات غیرمرتبط و جهت‌دار بود.

جهت گردآوری داده‏ها، پس از کسب مجوزهای لازم، ضمن مراجعه به مرکز مشاوره‌ای-درمانی سازمان کشتیرانی و شرکت ملی نفت‌کش در سال 1399 در شهر تهران و بازبینی پرونده کارکنان سازمان، از روی فهرست اسامی با زوجینی که ملاک‌های ورود به پژوهش را داشتند تماس تلفنی گرفته شد و ضمن معرفی پژوهش، از آنان دعوت به مشارکت در مطالعه شد و درنهایت از زوجینی که تمایل به شرکت در پژوهش حاضر را داشتند ثبت‏نام به عمل آمد و در خصوص مکان و زمان دلخواه آنان جهت انجام مصاحبه‌ها توافق گردید. مصاحبه‌ها توسط فارغ‌التحصیل مقطع کارشناسی ارشد مشاوره خانواده دانشگاه علامه طباطبایی جهت پژوهش پایان‏نامه انجام شد. مصاحبه‌گر علاوه بر تسلط بر مباحث نظری و علمی گردآوری داده‌ها، آموزش‌های لازم را توسط استاد (نویسنده مسئول) دریافت نموده و در طول فرایند گردآوری داده‌ها، مطالب را مورد بازنگری و بازخورد قرار می‌داد.

در پژوهش حاضر، جهت جمع‌آوری داده‌ها، از مصاحبه‏های نیمه ساختاریافته استفاده شد. در ابتدای امر با مطالعه ادبیات پژوهشی و راهنمای استاد مربوطه، سؤالات کلی و اصلی صورت‌بندی شد و در طول مصاحبه نیز از سؤالات تعقیبی و اکتشافی متناسب با محتوا و سیر گفتگوی مشارکت‌کننده استفاده شد. نمونه‌ای از سؤالات اصلی مصاحبه‏ها عبارت بودند از: «به نظر شما مهم‌ترین چالش‌های زندگی خانوادگی یک دریانورد چیست؟» و «به‌منظور فائق آمدن بر چالش‌های مطرح‌شده، چه اقداماتی را داده‏اید؟»؛ و پایداری یا عدم پایداری و رضایتمندی در زندگی یک دریانورد را وابسته به چه عوامل و مؤلفه‌هایی می‌دانید؟ مصاحبه‌ها با رعایت تحمل و آسایش خاطر مشارکت‌کنندگان، به‌طور میانگین 45 دقیقه به طول انجامید. با کسب رضایت آگاهانه از مشارکت‌کنندگان و توضیح اصل رازداری، جلسات ضبط گردیده و بلافاصله پس از اتمام مصاحبه، کلیه فایل‌های صوتی به‌صورت کلمه‌به‌کلمه پیاده‌سازی گردید و مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفتند. فرایند گردآوری داده‌ها در مصاحبه با هفت زوج (مرد و زن) و با نیل به اشباع، متوقف گردید، بدین معنا که مضامین یافت شده به پختگی و بلوغ رسیده و داده‌های جدیدی از انجام مصاحبه‌های تکمیلی حاصل نشد.

تجزیه‌وتحلیل داده‏های حاصل از پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیل پدیدارشناسی کلایزی^[26] انجام شد. بدین ترتیب که درگام نخست پژوهشگر در مرحله اول مصاحبه‏ها را ضبط و پس از اتمام مصاحبه به آن‌ها گوش داده، سپس فایل‌های صوتی را به‌صورت کلمه‌به‌کلمه بر روی کاغذ پیاده کرده و با مطالعه آن به عمق معانی آن پی برد. در مرحله دوم، جملات مهم را با روش زیرخط‏دارکردن استخراج کرد. در مرحله سوم کدهای اولیه را استخراج نمود. مرحله چهارم مفاهیم تدوین‏شده را به زیرمفاهیم و در مرحله پنجم نتایج به کدهای اصلی تبدیل کرد. در مرحله ششم یک توصیف جامع و بدون ابهام از پدیده را تدوین کرده و در مرحله هفتم با ارجاع به نمونه‏ها و پرسش درباره یافته‏ها، اعتباربخشی به یافته‌ها انجام شد.

جهت رعایت ویژگی‌های کیفی پژوهش، از چهار ملاک قابلیت اعتبار^[27]، تاییدپذیری^[28] و قابلیت اطمینان^[29] استفاده شد. جهت کسب قابلیت اعتبار، تلاش شد تا مشارکت‌کنندگان با حداکثر تنوع تجربیات انتخاب شوند و از بازبینی رونوشت مصاحبه‌ها و مفهوم‌پردازی‌ها توسط مشارکت‌کنندگان استفاده شد. به‌منظور برآوردن ملاک تاییدپذیری، یافته‌ها با پیشینه نظری و پژوهشی مقایسه و مورد تبیین واقع گردید. در مورد ملاک قابلیت اطمینان نیز کوشش شد تا جزئیات فرایندهای تحقیق، چگونگی گردآوری داده‌ها و تحلیل‌های انجام‌گرفته در فرایند پژوهش تشریح شود.

یافته‌های توصیفی:

اطلاعات کلی در ارتباط با مشارکت‌کنندگان در جدول 1 آمده است:

جدول 1. اطلاعات جمعیت‏شناختی مشارکت‏کنندگان در پژوهش

همان‏طور که در جدول 1 آورده شده، شرکت‏کنندگان در این پژوهش شامل 14 نفر خانم و آقا یا به عبارتی هفت زوج با میانگین سنی 46 سال می‏باشند که دو نفر دارای تحصیلات دکتری، دو نفر کارشناسی ارشد، هشت نفر کارشناسی و دو نفر زیر دیپلم و همین‏طور ازنظر رتبه‏های شغلی متفاوت بودند.

تحلیل یافته‌ها

تجزیه‌وتحلیل مصاحبه‌ها منجر به شناسایی 49 کد اولیه، 9 مضمون فرعی و سه مضمون اصلی شد که در جدول 2، خلاصه‌ای از آن بیان شده است:

جدول 2. مضامین اصلی و مضامین فرعی مستخرج از تحلیل داده‌ها

یافته‏های حاصل از تحلیل عوامل مؤثر بر پایداری خانواده‏های کارکنان سازمان بنادر و دریانوردی جمهوری اسلامی ایران منجر به استخراج ده مضمون فرعی و سه مضمون اصلی شد که مضامین اصلی خود متشکل از سه مضمون عوامل فردی و عوامل ‏زوجی و عوامل فرازوجی است. در ادامه به توضیح این مضامین پرداخته شده است.

منظور از مضمون اصلی اول یا همان عوامل فردی آن دسته از عواملی است که با مسایل درون فردی ارتباط دارند و بر روی پایداری خانواده اثرگذار است. عوامل فردی خود شامل سه مضمون ‏فرعی است: 1- توانمندی روان‌شناختی 2- اخلاق‌مداری 3- مشغولیت معنادار 4- مقابله مذهبی است

مضمون فرعی اول با نام منابع توانمندی روان‌شناختی اشاره به عواملی همچون سرسختی روان‌شناختی، کنترل نسبی بر روی رفتارهای خود، صبوری و تاب‌آوری، پذیرش و منطقی‏اندیشی دارد. به‌عنوان نمونه، خانم 42 ساله اذعان داشتند: «چون خودم فرهنگی هستم و اینا. نمی‏دونم فرهنگیا هم یه مقدار قشر سخت و کوشا و تو این چیزا خیلی...». خانم 34 ساله دیگری این‌طور گفتند: «هفت سال پزشک عمومی بودم خودم تک و تنها یه شهر دیگه، دور از خونواده‏ام، طبیعتاً هم آدم مقاومی هستم». آقا 47 ساله اظهار داشتند: «سعی می‌کنم خودم رو کنترل کنم و حداقل بقیه رو دیگه اذیت نکنم». آقای 47 ساله این‌طور گفتند: «ممیزی کردم که پیدا کنم که هر بار که میومدم دریا پیدا کنم که این بار که خونه بودیم، مشکلات ما روی چی‏ها بوده» و «من خیلی ممیزی کردم خودم رو. هر باری که میگم، اومدم کشتی، تو اوقات فراغتم شروع کردم گاه‌گداری فلش بک زدم که فلان اتفاقی که تو خونه افتاد، حالا وهله اول هم من میگم همه تقصیرها گردن خانممه، ولی ما تو دریا یاد گرفتیم که همه تقصیرها همیشه گردن یک طرف نیست. هر دو طرف مقصرند. بخش خودم رو دنبال کردم. به این نتیجه رسیدم که این وسواسی و چندشی بودن من، داره زندگیم رو خراب می‏کنه. اگر من خانمم رو و بچه‏هام رو دوست دارم و قرار هست باهاشون ادامه بدم، راهش اینه که برای اینیه راه‌حل پیدا کنم». خانم 39 ساله اذعان داشتند: «خیلی ذهنی هم کار کردم روی این موضوع که باید یه سری چیزها رو پذیرفت تو زندگی. یه چیزهایی که تغییر نمی‏کنه». خانم 49 ساله اظهار داشتند: «من زود ازدواج نکردم. خیلی تحت تأثیر (حس) شایع، خیلی گذرا باشه. تو 40 سالگی ازدواج کردم که خیلی‌خیلی شاید، نمی‏گم هنوز عقلم کامل شده، یه مقدار درست‏تر تونستم تصمیم بگیرم. اینم هست».

مضمون دوم در این عامل اخلاق‏مداری است که شامل صداقت داشتن از ابتدای آشنایی، تعهد اخلاقی به همسر، پایبندی به اصول دینی، مسئول ایجاد حال خوب در خود بودن است. آقای
39 ساله اعلام کردند: «اینکه آقا حالا من میرم مأموریت خارج و من دلار می‏گیرم و من فلان و بهمان و اینا، یه پارته. ولی این که آقا من چند ماه میرم، در ازای اون ماهی که میرم چقدر استراحت و مرخصی دارم، چقدر حقوق می‏گیرم، حقوقم چه جوریه، منظورم چه جوریه اگه کسی واقعاً می‏خواد که زندگی با ثباتی داشته باشه، باید اینا همه رو به‌طور شفاف روز اول بگه بنظرم». آقای 50 ساله: «آقا وقتی من میرم دریا، چهار ماه نیستم، به ‌هر حال ایشونم انسانه ممکنه که نیاز جنسی پیدا بکنه. ولی باید آدم این اطمینان رو داشته باشه که وقتی داره چهار ماه از خونه میره بیرون، زنش بهش خیانت نمی‏کنه. برعکسش هم هست. منم مردم، میرم بیرون. می‏دونه ممکنه من به یه کشور خارجی هم برسم، از کشتی میرم بیرون، خیالش راحته که وقتی من میرم بیرون، مثلاً چه می‏دونم حالا در یک کشور دیگه‏ای نمی‏رم دنبال این که بخوام بهش خیانت بکنم. این از نظر روانی خیلی مهمه».

مضمون سوم مشغولیت معناداراست که آنها را از گزاره‏هایی همچون ورزش کردن، رفتن به مسافرت، تفریح، انجام فعالیت‌های نشاط‌بخش، مطالعه کتاب می‏توان حاصل کرد. خانم 39 ساله دیگری گفتند: «خب من با یوگا که آشنا شدم، خیلی کمکم کرد». خانم 49 ساله بیان کردند: «اینم در نظر بگیرید. پس یه خانم اگر خانه‏دار بود تو شرایط من، بازم نمی‏تونست من باشه؛ یعنی همین من اگر خانه‏دار بودم، اذیت می‏شدم».

مضمون آخر مقابله مذهبی است که از گزاره‏هایی همچون انجام امور دینی برای کسب آرامش، توکل و ایمان به خداوند، راضی بودن به رضای خداوند و عدم احساس تنهایی به‌واسطه ارتباط قبلی با خداوند به­دست آمده است. به‌عنوان نمونه، خانم 34 ساله این‌طور اظهار داشتند: «من توی مواردی که واقعاً خیلی گیر می‏کردم و خیلی اذیت می‏شدم، خدا رو خیلی صدا می‏کردم و ازش می‏خواستم که واقعاً کمکم کنه». "یا من آدم، تم مذهبی دارم راستش رو بخواین خانم دکتر. به‌ هر حال اینو، این مذهب توی خیلی از موارد می‏تونه ما رو کمک کنه. البته نه که حالا حتماً، ولی خب اون باز برمی‏گرده به اون تعهده خود فرد". آقای 42 ساله این‌طور عنوان کردند: "می‏تونم تو یکی دو تا کلمه خلاصه بکنم اون چیزی رو که باعث شد پاره نشه، میشه گفت تو دیانت، توی کلمه ثواب و توی کلمه قدیمی بودن، یعنی نسل قدیم بودن. من این سه تا رو فکر می‏کنم بیشتر مؤثر بودن".

مضمون اصلی دوم به‌عنوان یک عامل دیگر عامل ‏زوجی است مربوط به محتواها و پویایی‏های منظومه خانواده می‏باشد و شامل مضامینی همچون تأثیر وجود عشق‌ورزی، جبران کاستی‏ها، مشارکت مسئولانه جهت پایداری رابطه، اتخاذ نگرش سازنده نسبت به رابطه و حل تعارض سازنده بر پایداری است.

مضمون فرعی اول از مضمون اصلی دوم عشق‏ورزی است که اشاره به تمایل و علاقه به زندگی مشترک، علاقه به همسر، توجه به علایق همسر و تلاش در جهت رضایت او، دلگرمی و تشویق از سمت همسر، افزایش شناخت نسبت به یکدیگر و درک متقابل همسران است. آقای 50 ساله گفتند: «اون تمایلی که به زندگی دارن. یک چیزی که به نظر من خیلی مهمه...». خانم 34 ساله: «واقعاً هم خب خیلی همسرم رو از روز اول هم دوست داشتم.» آقای 49 ساله گفتند «اینه که آدم بدونه طرف یه حساسیتی داره و سعی کنی اون حساسیت رو انجام ندی، فکر می‌کنم باعث این ماجرا میشه خودبه‏خود. یعنی باعث آرامش توی خونه میشه». خانم 49 ساله گفتند: «همه‏اش من تو این فکرم که خب این چیو دوست داره؟ این هفته که اومد، من چکار کنم که این راضی‏تر و خوشحال‌تر باشه؟ یعنی دوست دارم لبخند بزنه». آقای 39 ساله اعلان کردند: «وقتی این‌جور اتفاقاتی میفته، میگم این درک متقابل، خوشبختانه هست؛ یعنی بنده توضیح میدم، ایشونم درک می‏کنه». خانم 39 ساله بیان کردند: «شوهرم خیلی کمک می‏کرد. سعی می‏کرد که من رو راضی نگه داره. مثلاً خب یه سری سختی‏ها دوری داره و اینا هم مزید بر علت می‌شد و اون خوشبختانه این موضوع رو درک کرد».

مضمون فرعی دوم از مضمون اصلی عوامل زوجی جبران کاستی‏ها است که متشکل از گزاره‏هایی همچون درک متقابل از نیازهای یکدیگر، ارتباط مستمر با همسر، جبران کردن در زمان حضور، رفتن به دریا و دادن اختیار مالی به همسراست به‌عنوان نمونه، آقای 39 ساله گفتند: «یه جورایی جبران می‌کنم، می‏گم که حالا این اتفاق افتاد. دست من و تو هم که نبود. حالا ایشالا وقتی‌که اومدیم، بالاخره بیشتر کنار همیم». خانم 42 ساله اظهار داشتند: «وقتی ایشون میومد سعی می‏کرد همه‏جوره 24 ساعت در خدمت ما باشه و سعی کنه مثلاً با دلمون راه بیاد و ...». آقای 59 ساله گفتند: «چون همون صدای خانم ... صدای بچه‎ها ... سلامتی‎شون، به ما یه روحیه خیلی بالایی میده. اصلاً باعث میشه که کلاً روحیه‏مون بره بالا». خانم 34 ساله این‌طور عنوان کردند: «اینترنت خوب هست. می‏تونن اینترنتی تماس بگیرن. می‏تونن با واتس‌اپ تماس بگیرن. می‏تونن ... اصلاً این خیلی بار روحی رو از روی آدم برمیداره». آقای 42 ساله اذعان داشتند: «دستشون رو باز گذاشتم. هر چیزی رو که می‏خوان خرید می‏کنن. هر چیزی رو که می‏خوان، می‏فروشن. هر چیزی رو که بخوان تعویض می‏کنن. من سعی کردم که این‌جوری حالا یه خورده آسون بگیرم بهشون دیگه فقط».

مضمون بعدی در عامل زوجی مشارکت مسئولانه جهت پایداری رابطه است که توسط عواملی از جمله آشنایی با اقتضائات شغلی همسر و در نظرگیری آن‌ها، اطمینان بخشی به یکدیگر، رصد کردن دوطرفه رابطه و تلاش جهت بهبود آن، پیدا کردن وجوه اشتراک با همسر، همکاری برای به‏دست‏آوردن منافع مشترک، برنامه‌ریزی برای آینده مطلوب ایجاد می‏شود. به‌عنوان نمونه، خانم 42 ساله گفتند: «همسرم خودش رو خیلی به من ثابت می‏کرد. بعد هم ادامه تحصیل داد و اینا خب خیلی واقعاً دوست داشتم». آقای 47 ساله بیان کردند: «کمک‏کننده بودن و البته خانم من تو یک برهه زمانی حتی خودش به من گفت که من تغییرات زیادی رو در تو می‏بینم». به‌عنوان نمونه، آقای 42 ساله گفتند: «البته ناگفته نماند برادر خانم من، شغلشون با من یکی بوده اون اوایل؛ یعنی ما هنوز ازدواج نکرده بودیم و ایشون شناخت داشتن. حالا این‌که برادر بره دریا با این‌که همسر بره دریا، داستانش فرق می‏کنه. ولی ایشون می‏دیدن غیبت برادرشون رو. 4-3 ماهی که نیستن و بالاخره یه خورده آشنایی داشتن». آقای 49 ساله این‌طور گفتند: «می‏دونین، اون اطمینانه هست. این به نظر من خیلی مهمه که دو نفر واقعاً این اطمینان بینشون باشه. فقط تظاهر نکنن به اینکه ما به هم اطمینان داریم. واقعاً این اطمینانه باشه».

 مضمون اثرگذار دیگر بر عامل زوجی اتخاذ نگرش سازنده نسبت به رابطه است که اشاره به عواملی همچون ارزشمند دانستن رابطه زن‌وشوهری، فکر نکردن به جدایی و ارزشمند بودن ایجاد صمیمیت، همگانی دانستن وجود برخی مسائل، دیدن ابعاد مثبت ویژگی‌های همسر و شغل او، ارزش‏گذاری نسبت به خود و خانواده آینده‌نگری و در نظر گرفتن مشکلات احتمالی دارد. به‌عنوان نمونه، خانم 34 ساله این‌طور گفتند: «خب بالاخره این رابطه‏ای که بین ما شکل گرفت، خیلی برام ارزشمند بود و من هیچ‌وقت دوست نداشتم که کوچک‌ترین، به‌هرحال اعتراضی بکنم به ایشون». خانم 44 ساله اظهار کردند: «مقصر هم نبوده اومده نشسته باهام حرف زده که تو این کار رو کردی، من ناراحتم. هی با هم حرف زدیم. درسته، ممکنه نتیجه نگرفتیم با حرف زدن و تعامله، ولی همین حرف‌زدنه، دوباره یه انرژی به آدم میده. یعنی انگار آدم رو می‏بینه. یعنی برام مهم هستی که اومدم دارم باهات حرف می‏زنم». خانم 39 ساله عنوان کردند: «به‌خاطر اینکه خودم احساس می‏کردم که این آدم، آدمی نیستش که من مثلاً بخوام به‌خاطر چیزهای پیش‌پاافتاده، ولش کنم».

مضمون آخر در عامل زوجی، حل تعارض سازنده است که با گزاره‏هایی از جمله همراهی و گوش ‌دادن به صحبت‏های یکدیگر، اجازه ابراز احساسات به همسر، پذیرش اشتباه و معذرت‌خواهی کردن، فرصت دادن به همسر و پذیرفتن مشکلات و همفکری و حل مشکلات توسط زوجین در ارتباط است. خانم 39 ساله بیان کردند: «گاهی وقت‏ها می‏نشست از من تشکر می‏کرد به‏خاطر تحملم و ازم عذرخواهی می‏کرد به‏خاطر اینکه مثلاً گاهی وقت‏ها جلوی جمع صداش رو می‏بره بالا یا مثلاً چیزی میگه». به‌عنوان نمونه، آقای 47 ساله گفتند: «معتقدم هرسال آدم باید یک دفعه بشینه، سال گذشته‏اش رو کلاً مرور کنه و ببینه تو برخوردهای اجتماعی ... فقط قرار نیست که بیلان آدم، فقط بیلان پولی باشه. از بیلان انسانیت اوضاش چطوره؟ این باعث میشه که خب یه مقداری بچه‏هام هم مثل من فکر کنن. چون من اینا رو همه رو تو خونه مطرح می‌کنم، حرف می‏زنم. نظراتشون رو گوش می‏دم». آقای 56 ساله گفتند: «والا بیشتر ما با همدیگه حرف می‎زنیم راجع به موضوعات. یعنی وقتی‌که بچه‎ها نیستن، من سعی می‎کنم که چیزی رو که احساس می‎کنم که من باید صحبت کنم که این مسئله حل بشه، صحبت می‎کنم. با خانمم حرف می‎زنم و ...». آقای 39 ساله گفتند: «بالاخره اون گله‏مندیش، اون ناراحتیش رو باید به یکی بگه. خب از من بهتر، کی؟ خب اینو میاد به من میگه، حالا یه جورایی آروم میشه خودش». خانم 39 ساله این‌طور گفتند: «من فکر می‌کنم صبر داشتن تو زندگی خیلی چیزها رو به‌مرورزمان عوض میکنه. تعدیل پیدا میکنه».

مضمون اصلی سوم عوامل فرازوجی است که می‏توان به منابع حمایتی برون‏خانوادگی اشاره کرد.

مضامین فرعی در مضمون اصلی سوم خود شامل وجود حمایت مادی و عاطفی از سمت خانواده خود یا همسر، مشاوره گرفتن از متخصص، وجود جمع‏های خانوادگی و دوستانه، وجود آموزه‏های بین نسلی و همین‏طور داشتن فرزند است. خانم 49 ساله گفتند: «اینا اینجا زندگی می‏کنن و مرتب ما رو دعوت می‏کنن، با اینکه اینها خیلی سنشون بالاست، از معاشرت با اینها ما لذت می‏بریم. چون آدمای با تجربه‏ای هستن. ما میریم پای صحبتشون می‏شینیم. اونا مثلاً میگن. نمی‏دونم فکر می‌کنم همه‏مون این اکیپ، لذت می‏بریم از این معاشرت». به‌عنوان نمونه، آقای 55 ساله اظهار داشتند: «اون چیزی که باعث شده خب یکیش دخترم بوده که خیلی برام دوست داشتنیه». آقای 47 ساله دیگری بیان کردند: «پسر بزرگم یه مدت خیلی طولانی دیده که من عصبانی نشدم. بعد با خنده به من میگه بابا خیلی وقته زامبی نشدی ها». به‌عنوان نمونه، خانم 42 ساله این‌طور بیان کردند: «تنهامون نمی‏ذاشتن. هم من، هم خانواده مامانم رو. چون برادرمم مجرد بود اون موقع. خلاصه دیگه به این صورت. ولی خب خیلی سختی داشت و اینا». آقای 39 ساله اظهار داشتند: «زمانی که من نبودم، بعضی وقت‏ها داییم کمک‌حال زندگیم بود. اگر کاری بود، میومد انجام می‏داد. خیلی تأثیر داره». خانم 44 ساله گفتند: «بهترین راه همین بود دیگه. آدم وقتییه کاری رو بلد نیست، باید از یکی بپرسه. پس کی بهتر از مشاور». خانم 44 ساله این‌طور گفتند: «مامانم خیلی بدش میاد. همه‏اش مامانم خیلی بحث‏های روان‌شناسی تو رادیو تلویزیون گوش میده. میگه اصلاً طلاق معنی نداره. باید راهش رو پیدا کنی. ببین باید چکار کنی. چون طلاق این دوره زمونه دیگه معنی نداره». آقای 47 ساله اظهار داشتند: «دقت کردن به مطالبی که بقیه میگن، اینا باعث شد که من پیش خودم به این نتیجه رسیدم که اگر نخوام دست از این کارها بردارم، همه‏شون رو از دست میدم».

آقای 47 ساله گفتند: «مجرد بودم یا اوایل که ازدواج کرده بودیم از نظر مالی من خیلی هوش و استعداد اقتصادی نداشتم به نظر خودم. ولی تو این چند سال اخیر الحمدلله هر کاری که انجام دادیم، کار خیر بوده و برای خونواده منفعت داشته» و «از ابتدابه‌ساکن همیشه از این فکره بدم میومده، راجع به خودم اینو میگم، بدم میومده. چون معتقد بودم که کسی که یک‌بار فکرش رو حتی بکنه که کاش من این شرایط رو نداشتم، پس بایستی آماده بشه که کم‌کم این فاصله بین این فکره کمتر و کمتر بشه تا آدم رو مجاب کنه که این کار درسته». آقای 47 ساله بیان کردند: «نظر خودم این شکلیه که بالاخره با هر کس زندگی می‏کردم، چون از یه خونواده دیگه میاد، بنابراین، حتماً یه سری چیزا بود که باید بینمون حل بشه، به یکرنگی، به یک‏شکلی برسه تا بشه ادامه داد». خانم 34 ساله بیان کردند: «ایشون هم از نظر اخلاقی بسیار آدم متعهد و اخلاق‏مداری هستن». خانم 39 ساله اظهار داشتند: «شوهرم به‌عنوان یک انسان، انسان خوبیه، مسئولیت‏پذیره. یه سری خواسته‏هایی که بقیه خانم‏ها می‏دیدم شوهرهاشون برآورده نمی‏کنن، ایشون برای من برآورده میکنه و من دیدم که این کفه ترازو سنگین‏تره، بنابراین، تحملم نسبت به بعضی چیزا بیشتر شد». آقای 47 ساله بیان کردند: «شاید به‏خاطر اون دوریه تو چین و کلاً از کشور داشتیم، یه مقداری به ما یاد داد که مستقل‏تر زندگی کنیم. اون استقلال شخصیت رو هر دو طرف، چه من، چه خانمم، به نظر من، وقتی پیدا کردیم، من فکر می‌کنم این تیکه رو که ما سه سال باهم بودیم و بالاخره با همدیگه صبح تا شب رو زندگی کردیم، یه مقداری به ما یاد داد که مستقل‏تر زندگی کنیم و اون استقلالِ خودش باعث شده که خیلی از اون تعارضاتی که وجود داشت، کم شده باشه».

بحث و نتیجه‌گیری

هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل مؤثر بر پایداری خانواده‏های کارکنان سازمان بنادر و دریانوردی جمهوری اسلامی ایران بود. بر اساس یافته‏های حاصل از پژوهش، «عوامل فردی، زوجی و فرازوجی« بر پایداری خانواده تأثیر می‏گذارد.

مضمون اول به‌دست آمده «عوامل فردی» است که ناظر بر توانمندی روان‌شناختی، اخلاق مداری و مشغلولیت معنادار و مقابله مذهبی است. این یافته با نتایج پژوهش‌های حاتمی، اسمعیلی، فرحبخش و برجعلی (1395، 1396)؛ خجسته مهر و محمدی (1395)؛ محمود زاده، یوسفی و گلپرور (1398)؛ رادمهر و شمس (1397) و کرایی، خجسته مهر، سودانی و اصلانی (1395) همسو است که نشان می‌دهد عوامل فردی همچون ویژگی‌های شخصیتی پسندیده، نگرش‌های کارآمد، مسئولیت‌پذیری، عوامل معنوی و اخلاقی بر پایداری ازدواج مؤثر می‌باشند؛ نقش مهم متعهد بودن و وفاداری در پژوهش‌های باچاند و کارون (2001) و بروکز^[30] (2006) نشان داده شده است. درواقع می‌توان گفت توانمندی‌های روان‌شناختی یا به عبارت دیگر، بهزیستی روان‌شناختی که شامل عواملی همچون تاب‌آوری، امید، خودکارآمدی و غیره است، در سالم‌سازی روابط زوجین، نقش چشم‌گیری ایفا می‌کند (نوروزی، رضاخانی و وکیلی، 1399). همچنین دین و مذهب، عامل مهمی در ازدواج پایدار رضایت‌مند است (پورمیر صالح و همکاران، 1394؛ شیریسیا^[31]، 2014). ایمان، باورمندی به عقاید دینی و ارزش‌های اخلاقی در پژوهش صباغچی، عسکری ندوشن و ترابی (1396) در پایداری ازدواج نقش داشته است. آموزه‌های اخلاقی اسلام، همچون محبت، همدلی، ایثار، عدالت، حفظ حقوق، همکاری و ارتباط با دیگران تأثیر قابل‌توجهی بر فرهنگ ارتباطی ایرانیان دارد (علیزاده، 2012؛ خارخوین، صمدپور مطلبی^[32]، 2008)؛ همچنین تحمل سختی‌ها، در باورها و بسترهای فرهنگی ایران ریشه دارد که در اشعار شاعرانی مثل سعدی (برای مثال: نابرده رنج، گنج میسر نمی‌شود) و حافظ (برای مثال: صبر کن حافظ به سختی روز و شب)؛ متجلی و تبدیل به ضرب‌المثل‌های روزمره ایرانیان شده است. توکل به خدا، فراخوانی نام ائمه (ع) و دعا از راهبردهای مقابله معنوی-مذهبی در مواجهه با دشواری‌ها در جامعه اسلامی ایران است (نوریان و همکاران، 2016). اعتقادات اسلامی، در کنار فضیلت قائل شدن برای صبر، افراد را به تلاش برای تغییر وضعیت خود، دعوت می‌کند (برای مثال: «خداوند سرنوشت هیچ قوم (و ملّتی) را تغییر نمی‌دهد مگر آنکه آنان آنچه را در خودشان است؛ تغییر دهند». رعد-11)؛ این امر به تاب‌آوری و تلاش برای تغییر امور اشاره دارد. همچنین تلاش برای رشد شخصی و داشتن اوقات فراغت غنی می‌تواند به رشد شخصی زوجین کمک نموده و باعث افزایش عزت‌نفس، خودکارآمدی و خشنودی از زندگی شود. این عوامل می‌توانند موجبات ارتباطات سالم بین فردی، از جمله ثبات زناشویی را فراهم سازند.

«عوامل زوجی»، مضمون دوم حاصل از مطالعه است. عشق‌ورزی، جبران کاستی‏ها، مشارکت مسئولانه، حل تعارض سازنده و اتخاذ نگرش سازنده نسبت به رابطه، از مضامین فرعی این مؤلفه است. این یافته با نتایج پژوهش‌های مدیری (1396)؛ شیردل، حسینیان، کیمیایی و صفاریان (1397)؛ افشار کهن و رضاییان (1397)؛ آذرکیش، نادری، عسکری و حیدرئی (1396)؛ اسمعیلی، کاظمیان و شاه کرمی (1394)؛ خجسته مهر و محمدی (1395)؛ محمود زاده و همکاران (1398) و رادمهر و شمس (1397)؛ همسو است که نشان می‌دهند که عوامل بین فردی زن و مرد همچون گذشت، دلسوزی، تعهد و وفاداری، توجه، کیفیت رابطه جنسی، حل مساله و تعارض، صمیمت، گذران وقت‌های اشتراکی و فعالیت‌های تفریحی مشترک، سازگاری و پاییندی به حقوق و وظایف یکدیگر موجبات پایداری زندگی زناشویی را فراهم می‌سازد. کریمی، بخیتاری و آرائی (2019)؛ کولاموسی (2013)، بلاک، هاس^[33] و لونسون (2014)، آلفرد- کوپلر (1998)، نیمتز (2011) و داناوان^[34] (2004) نیز در پژوهش‌های خود عواملی مانند عشق و دوستی، احترام و احساس قدردانی، اعتماد و وفاداری، ارتباط خوب، ارزش‌های مشترک، توانایی انعطاف‌پذیری در مواجهه با تغییر و توجه به علایق همسر را باعث پایداری ازدواج می‌دانند. در قرآن مجید، رفتار شایسته و خوش‌رفتاری زن و شوهر با یکدیگر تحت عنوان «معاشرت به معروف» (نساء/19) شناخته می‌شود که موجبات رضایتمندی زناشویی را فراهم می‌سازد. احترام متقابل، خوش‌گمانی و صبر، عفو و گذشت از نمودهای رفتار به معروف در روابط زوجی است. در کنار این مسائل شیوه گفتگو و حل تعارض در مورد موضوعات مهم و اصلی زندگی، اهمیت بالایی در فرجام ازدواج دارد؛ چرا که توافق زوجین، حتی در مورد نحوه مخالفت با یکدیگر، زار ماندگاری ازدواج است. شریف، سلیمانی، مانی و کشاورزی (2013) شیوه مناسب حل تعارض را رضایتمندی و پایداری ازدواج نشان داده‌اند. همسرانی که نمی‌توانند ناسازگاری را به سازگاری تغییر دهند، بیشتر در سیکل معیوب نیازهای نافرجام گیر می‌کنند. اما وقتی‌که زوج‌ها دارای خطوط ارتباطی باز باشند، از همدیگر حمایت و پشتیبانی کرده سوء تفاهمات را رفع و راه‌حل مسالمت‌آمیزی پیدا می‌کنند.

سومین مضمون اصلی در این مطالعه «عوامل فرازوجی» است که نشانگر منابع خانوادگی برون خانوادگی است. این یافته با نتایج پژوهش‌های فیروزمند، سبزعلیپور و نظری چرده (1401)؛ ثناگویی زاده (1400)؛ آلگود و همکاران (1997)؛ براینانت و کونگر (1999) و لهرز (2001) همخوان است که در طی پژوهش‌های خود نشان دادند وجود حمایت اجتماعی، احتمال پایداری خانواده را افزایش می‏دهد. فرهنگ ایرانی، نوعی «فرهنگ با وابستگی درونی^[35]» است که به منافع گروهی، پذیرش اجتماعی؛ آبرو؛ و ارزشمندی از نگاه دیگران اولویت می‌دهد. در ایران، شکل­گیری خودِ وابسته به دیگران مهم­تر از خودِ مستقل است (تقوی و همکاران، 2015). از این‌رو اگر فرد احساس کند که افکار و رفتارش مورد تائید دیگران، ارزش‌های پذیرفته‌شده و درونی شده جامعه نیست، احساس شرمساری می‌کند (حسینی، آقاگلزاده، زعفرانلو و گلفام، 1396). از این‌رو انتظـار می‌رود تـا روح دیگرگرایی اعتدالی و رفتارهای مبتنی بر منـافع جمعـی و جمع‌گرایی در ایـران فراگیـر باشـد (میرزاپوری، 1396؛ احمدی و همکاران، 2016). در همین راستا کولاموسی (2013) تأثیر خویشاوندان بر موفقیت و پایداری ازدواج را یادآور می‌شود. لذا خانواده زوجین، نقش تعیین‌کننده‌ای در ثبات ازواج داشته و حمایت‌ها و پشتیبانی‌های آنها مانع از فروپاشی زندگی‌شان می‌شود. وجود فرزند، فارغ از جنسیت، مؤلفه تأثیرگذاری بر پایداری خانواده و ازدواج است؛ نتایج پژوهش اودین (2015) نشان داده است که نداشتن فرزند احتمال ناپایداری را افزایش می‏دهد سلیمانی، بهنیافر و ابوییه (1395) میانجیگری بر اساس دیدگاه قرآنی جهت حل و فصل اختلافات زوجی را مورد تأکید قرار داده است. آیه 35 سوره نساء در این زمینه بیان می‌دارد که: «و اگر از (ناسازگاری و) جدایی میان آن دو (زن و شوهر) بیم داشتید، پس داوری از خانواده‌ی شوهر و داوری از خانواده‌ی زن برگزینید (تا به اختلاف آن دو رسیدگی کنند)». این مشورت خواهی، پیش از رجوع به متخصصین بوده و در صورت نیاز، کمک گرفتن از خدمات روان‌شناختی می‌تواند تداوم زندگی زناشویی را تسهیل کند.

درنهایت از داده‌های به‌دست‌آمده می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت پایداری خانواده در کارکنان سازمان بنادر و دریانوردی مستلزم مداخله نظام‌مند در سطوح فردی، زوجی و فرازوجی است که به‌واسطه آن بتوان بر چالش‌های خانواده دریانوردان فائق آمد. اگرچه مؤلفه‌های به‌دست‌آمده در خصوص خانواده پایدار، کم‌وبیش در خصوص تمامی خانواده‌ها صادق است، اما با توجه به پویایی‌های شغلی خانواده‌های مذکور و دوری‌های مداوم زوجین از یکدیگر، ارتقای توانمندی روان‌شناختی در هر یک از زوجین در قالب مداخله فردی و بهبود روابط زوجی در راستای ایجاد صمیمیت، مشارکت و مسئولیت و نیز پوشش کاستی‌های موجود در روابط زوجین در قالب مداخله زوجی، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. همچنین با توجه به پویایی‌های شغلی این کارکنان، زوجین می‌بایست با افزایش بینش و شناخت خود در خصوص اقتضائات و انتظارات شغلی و چالش‌های خانوادگی وابسته به آن، سازگاری و انعطاف‌پذیری خود را بالا برده و با حمایتگری از یکدیگر و سهم گذاری، در راستای تقویت واحد زوجی و فائق آمدن بر چالش‌های احتمالی گام بردارند.

از محدودیت‌های پژوهشی حاضر می‌توان به نبود پژوهش‌های سازمان‌یافته از چالش‌های خانواده کارکنان سازمان بنادر و دریانوردی و نیز آمارهای مربوط به آن اشاره کرد. است. محدودیت دیگر پژوهش به مشارکت‌کنندگان در پژوهش مربوط می‌گردد که شامل خانواده‏‏‏ کارکنان شاغل در کشتی نفت‌کش در دریاهای آزاد خلیج‌فارس و عمان بودند. بنابراین، ممکن است پویایی‌های متفاوتی نسبت به کارکنان شاغل در سایر مناطق کشور داشته باشند. همچنین ازآنجایی‌که داده‌های حاصله مبتنی بر اظهارات زوجین بوده است، به بخش غنی و مهمی از اطلاعات و تجارب فرزندان این خانواده‌ها پرداخته نشده است، بنابراین، بعد مهمی مؤلفه‌های پایداری خانواده از کانون توجه پژوهش خارج شده است.

با توجه به نتایج به‌دست‌آمده پیشنهاد می‌شود بسته‌های آموزشی- مشاوره ای به‌منظور قوام بخشی به خانواده کارکنان سازمان بنادر و دریانوردی طراحی و اعتباریابی گردد. همچنین ارائه حمایت‌های حرفه‌ای و پیوسته، از طریق برگزاری جلسات مشاوره حضوری و آنلاین و نیز برگزاری دوره‌های غنی‌سازی زندگی زناشویی برای خانواده کارکنان سازمان بنادر و دریانوردی پیشنهاد می‌شود. همچنین ارائه الگوی پایداری خانواده بر اساس مضامین کلان شناسایی‌شده از قبیل انعطاف‌پذیری، سهم گذاری و حمایتگری و نیز مقایسه چالش‌های خانوادگی-شغلی کارکنان سازمان فوق با سایر مشاغل به محققان آتی پیشنهاد گردد.

فهرست منابع

آذرکیش، مریم؛ نادری، فرح؛ عسکری، پرویز؛ حیدرئی، علیرضا. (1396). اثربخشی آموزش جنسی بر بخشش رنجش خاص زناشویی و پایداری ازدواج زنان متأهل شهر آبادان. سلامت جامعه، 11 (3-)، 20-29.

‎اسمعیلی، معصومه. (1393). »ارائه الگوی خانواده‌درمانی سهم­گذاری در حل تعارضات خانواده«. فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی، 5(20): 27-57.‎

اسمعیلی، معصومه؛ کاظمیان، سمیه؛ شاه کرمی، محسن (1394). تأثیر درمان مرور زندگی با تأکید بر هستی‌شناسی اسلامی بر تعارضات زناشویی و تصمیم بر پایداری ازدواج. پایان‌نامه کارشناسی ارشد مشاوره، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی.

افشار کهن، جواد؛ رضاییان، محمود. (1397). مقایسه بین نسلی رابطه نظام ارزشی افراد و نگرش به پایداری خانواده. جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی، 5(12)، 293-326.

ثناگویی زاده. (1400). شناسایی عوامل مرتبط با پایداری ازدواج در مطالعات ایرانی (1388-1398). فصلنامه سیاست‌گذاری عمومی،7(3)، 261-277.

حاتمی ورزنه، ابوالفضل؛ اسمعیلی، معصومه؛ فرحبخش، کیومرث؛ و برجعلی، احمد. (1395). ارائه الگوی ازدواج پایدار رضایتمند: یک پژوهش گراند تئوری. مشاوره و روان‌درمانی خانواده، 6(1)، 120-149.

حاتمی ورزنه، ابوالفضل؛ اسمعیلی، معصومه؛ فرحبخش، کیومرث؛ و برجعلی، احمد. (1396). بررسی مقایسه‌ای ازدواج‌های پایدار رضایتمند و ازدواج‌های در حال جدایی (مطالعه کیفی). فصلنامه فرهنگی تربیتی زنان و خانواده، 11 (35)، 7-39.

حاجیان مقدم، فاطمه؛ غفاری، غلامرضا و صالحی امیری، رضا (1394). »ویژگی‌های خانواده مستحکم ایرانی: مرور پژوهش‌های انجام‌شده طی سال‌های « 13741389، فصلنامه زن در فرهنگ و هنر (پژوهش زنان)، 7(1): 137-156.

حسینی، سید محمد؛ آقاگلزاده، فردوس؛ عالیه کرد عفرانلو، کامبوزیا؛ و گلفام، ارسلان. (1396). وجهه در فرهنگ ایرانی: بررسی قوم سنگارانه مفهوم آبرو. مجله زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، 9 (17)، 121-152.

خجسته مهر، رضا؛ محمدی، رزگار. (1395). تجربه خوشبختی در ازدواج‌های پایدار: یک مطالعه کیفی. روان‌شناسی خانواده، 3 (3)، 59-70.

خدایاری‏فرد، محمد؛ زندی، سعید؛ حاج حسینی، منصوره و غباری بناب، باقر. (1395). »اثربخشی آموزش مبتنی بر مثبت‌اندیشی بر فرایند خانواده و بهزیستی ذهنی زنان سرپرست خانوار«. فصلنامه خانواده‌پژوهی، 12(4): 612-593.

رادمهر، حامد؛ شمس، جمال (1397). مقایسه‌ی ارتباط تعهد مذهبی با میزان پایداری ازدواج در دو گروه از زوجین متقاضی طلاق و عادی شهر تهران. پژوهش در دین و سلامت، 4(5)، 77-86.

رضاپور میرصالح، یاسر؛ اسمعیلی، معصومه؛ فرحبخش، کیومرث؛ ذکایی، محمد سعید. (1394). بررسی نظام ارزش‌شناسی دینی در گفتگوهای درون شخصیِ زوجین مذهبی برخوردار از سازگاری زناشویی بالا. پژوهش‌های روان‌شناسی بالینی و مشاوره، 5 (2)، 100-121.

زارعی محمودآبادی، حسن. (1391). »بررسی رابطه شیوه‌های دلبستگی ویژگی‌های شخصیتی به‌عنوان پیش‌بینی‌کننده‌های میل به طلاق در زوج‏های عادی و خواهان طلاق شهر یزد«. فصلنامه مشاوره و روان‌درمانی خانواده، 2(3): 571-554.

ساروخانی، باقر. (1393). مقدمه‏ای بر جامعه‌شناسی خانواده. تهران: انتشارات سروش.

ستیر، ویرجینیا. (2000). خانواده‌درمانی. ترجمه: بهروز بیرشک (1388). تهران. انتشارات: رشد.

سلیمانی، نیلوفر؛ بهنیافر، احمدرضا؛ و ابوییه، فخرالدین. (1395). میانجیگری بر اساس دیدگاه قرآن جهت حل و فصل اختلافات. دومین همایش ملی پژوهش‌های مدیریت و علوم انسانی در ایران، تهران.

شیردل، ملیحه؛ حسینیان، سیمین؛ کیمیایی، سید علی؛ صفاریان، محمدرضا. (1397). تدوین مدل علّی پیش‌بینی پایداری روابط زناشویی در زوجین مواجه شده با بی‌وفایی. سلامت اجتماعی، 5 (4)، 375-385.

 صباغچی، مرجان؛ عسکری ندوشن، عباس؛ ترابی، فاطمه. (1396). عوامل تعیین‌کننده نگرش به ازدواج و تشکیل خانواده در شهر یزد. مطالعات جمعیتی، 3 (1)، 131-162.

عباس‏زاده، محمد؛ سعیدی عطایی، حامد و افشاری، زهرا. (2015). »مطالعه برخی عوامل جریان مدرنیته مؤثّر بر گرایش زنان به طلاق (مورد مطالعه: زنان متأهل شهر زنجان)«. پژوهش‌های راهبردی مسائل اجتماعی ایران. 4(1): 25-44.‎

فیروزمند، مهرناز؛ سبزعلیپور، جهاندوست؛ نظری چرده، احمدرضا. (1401). رابطه همسرگزینی جمع‌گرا یا فردگرا با پایداری ازدواج در متون کهن حماسی. فصلنامه بهارستان سخن، 19(55)، 139-156.

قورچی بیگی، مجید و اقبالی، ابوالفضل. (1399). »ساخت اجتماعی طلاق توافقی در ایران«. فصلنامه خانواده‌پژوهی. 16(1): 114-97.

کرایی، امین؛ خجسته مهر، رضا؛ سودانی، منصور؛ و اصلانی، خالد. (1395). شناسایی عوامل مؤثر در ازدواج‌های پایدار رضایتمند در زنان. مشاوره و روان درمانی خانواده، 6(2)، 129-164.

کرایی، امین؛ خجسته مهر، رضا؛ سودانی، منصور و اصلانی، خالد. (1395). »شناسایی عوامل مؤثر در ازدواج‌های پایدار رضایتمند در زنان«. مشاوره و روان‌درمانی خانواده، 6(2): 129-164.‎

کرایی، امین؛ عسگری، پرویز و دشت بزرگی، زهرا. (1397). »ساخت و اندازه‌گیری شاخص‌های روان‌سنجی مقیاس ازدواج خوشبخت در پدران دانش‌آموزان متوسطه شهر اهواز«. روان‌سنجی، 6(24): 7-36.

محمودپور، عبدالباسط؛ دهقانپور، ثنا؛ یوسفی، ناصر و ایجادی، سحر. (1399). »پیش‌بینی صمیمیت زناشویی زنان بر اساس ذهن آگاهی، الگوهای حل تعارض، حمایت اجتماعی ادراک شده و بهزیستی اجتماعی«. پژوهش‌های روانشناسی اجتماعی، 10(39): 102-83.

محمودپور، عبدالباسط؛ فرحبخش، کیومرث و بلوچ زاده، الهام. (1397). »پیش‌بینی تعهد زناشویی زنان بر اساس شیوه‌های دل‌بستگی، خود شفقتی و تحمل پریشانی«. مشاوره و روان درمانی خانواده، 8(1): 65-84.

محمودزاده، اعظم؛ یوسفی، زهرا؛ و گلپرور، محسن. (1398). تدوین الگوی پایداری خانواده مبتنی ‌بر آموزه‌های اسلامی در اندیشه مقام معظم رهبری. فصلنامه فرهنگی تربیتی زنان و خانواده، 13 (46)، 7-39.

مدیری. (1396). بررسی فعالیت‌های اشتراکی با همسر و رابطۀ آن با پایداری زندگی زناشویی. مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 6(3), 475-494.

منصوری‏نیا، آذردخت؛ اعتمادی، عذرا؛ فاتحی‏زاده، مریم و حسن‌پور، افسانه. (1390). »بررسی تأثیر آموزش پیش از ازدواج بر میزان رضایت زناشویی همسران شهر اصفهان«. یافته‌های نو در روان‌شناسی، 1(2):76-65.

میرزاپوری، جابر. (1396). بررسی تأثیر دین‌داری اسلامی بر شکل‌گیری فرهنگ نوع‌دوستی. پژوهش‌های اجتماعی اسلامی، 23 (113)، 33-56.

نوروزی، سوده؛ رضاخانی، سیمین دخت؛ وکیلی، پریوش. (1399). رابطه‌ی بین سبک‌های حل تعارض، بهزیستی روان‌شناختی و ثبات ازدواج: ارائه یک مدل علی. زن و جامعه، 11 (2)، 81-104.

Akhgar, A. A. (2010). Psychological pressures on naval staff of RII and the methods of handling the issue. Paper presented in Hormozgan national conferences on sea health and medical prevention.

Alford-Cooper, F. (1998). Marriages That Last a Lifetime. New York: M. E. Sharpe.

Alizadeh, H., Little, R. J., Asgari, M., Alamdarloo, G. H., Choobdary, A., & Soheili, F. (2021). Development of the Social Interest Scale for Iranian Adolescents. The Journal of Individual Psychology, 77(1), 40-58.‏

Allgood, S. M., Crane, D. R., & Agee, L. (1997). Social support: Distinguishing clinical and volunteer couples. American Journal of Family Therapy, 25(2), 111-119.

An, J., Liu, Y., Sun, Y., & Liu, C. (2020). Impact of work–family conflict, job stress and job satisfaction on seafarer performance. International journal of environmental research and public health, 17(7), 2191.

Bachand, L. L., & Caron, S. L. (2001). Ties that bind: A qualitative study of happy long-term marriages. Contemporary Family Therapy, 23(1), 105-121.

Bal Be ̧s ̇IkÇ ̇I, E.; Tavacıo  ̆glu, L.; Arslan, O. The subjective measurement of seafarers’ fatigue levels and mental symptoms. Marit. Policy Manag. 2016, 43, 329–343.

Becvar, D. S. (2003). Eras of epistemology: A survey of family therapy thinking and theorizing. In T. L. Sexton, G. R. Weeks, & M. S. Robbins (Eds.), Handbook of family therapy (pp. 3-20). New York: Brunner-Routledge.

                ‎Bloch, L., Haase, C. M., & Levenson, R. W. (2014). Emotion regulation predicts marital satisfaction: More than a wives’ tale. Emotion, 14(1), 130-138.

Brooks, P. (2006). A qualitative study of factors that contribute to satisfaction and resiliency in long-term African American marriages. unpublished doctoral dissertation, our lady of the lake university.

Brooks, P. (2006). A qualitative study of factors that contribute to satisfaction and resiliency in long-term African American marriages. unpublished doctoral dissertation, our lady of the lake university.

Bryant, C., & Conger, R. (1999). Marital Success and Domains of Social Support in Long-Term Relationships: Does the Influence of Network Members Ever End Journal of Marriage and Family, 61(2), 437-450. doi:10.2307/353760

Canary, D. J., Stafford, L., &Semic, B. A. (2002). A panel study of the associations between maintenance strategies and relational characteristics. Journal of Marriage and Family, 64, 395-407.

Carotenuto, A.; Molino, I.; Fasanaro, A.M.; Amenta, F. Psychological stress in seafarers: A review. Int. Marit. Health 2012, 63, 188–194.

Colamussi, A. L. (2013). Iranian women in marriage: An exploratory study. Alliant International University.‏

Donovan, S. P. (2004). Stress and coping techniques in successful intercultural marriages. Doctoral dissertation, Virginia Polytechnic Institute and State University.

Epstein, N. B., & Zheng, L. (2014). Therapy with families in China: Cultural factors influencing the therapeutic alliance and therapy goals. Contemporary Family Therapy, 36(2), 201-212. doi/10.1108/S1058-749720140000021002/full/html

Ghahari, S. H. (1996). The rate of behavior disorder spreading and pervasive anxiety among orphan, martyr and ordinary child in Chaloos city. Doctoral dissertation, Psychotherapy Institute, Tehran.

Gheshlaghi, F., &Najafabadi, G. M. (2014). The study of sexual satisfaction in Iranian women applying for divorce. International Journal of fertility & sterility, 8(3), 281. doi/10.1108/S0573-8555 (2007)0000284010/full/html.

Grych, J., & Fincham, F. (1990). Marital conflict and children’s adjustment: A cognitive contextual framework.Psychological Bulletin, 108, 267–290.

Hammer, L. B., Bauer, T. N., &Grandey, A. A. (2003). Work-family conflict and work-related withdrawal behaviors. Journal of Business and Psychology, 17(3), 419-436.

Hystad, S.W.; Eid, J. Sleep and fatigue among seafarers: the role of environmental stressors, duration at sea and psychological capital. Saf. Health Work 2016, 7, 363–371.

Jepsen, J.R.; Zhao, Z.; van Leeuwen, W.M.A. Seafarer fatigue: a review of risk factors, consequences for

Karimi, R., Bakhtiyari, M., & Arani, A. M. (2019). Protective factors of marital stability in long-term marriage globally: a systematic review. Epidemiology and health, 41.‏

Kaslow, F., & Robison, J. A. (1996). Long-term satisfying marriages: Perceptions of contributing factors. American Journal of Family Therapy, 24(2), 153-170.

Kharkhurin, A. V., & Samadpour Motalleebi, S. N. (2008). The impact of culture on the creative potential of American, Russian, and Iranian college students. Creativity Research Journal, 20(4), 404-411.‏

Khoshdasht, F. A., Jalali, M. R., &Kakavand, A. R. (2016). The relation between the personality traits, defense mechanisms and marital satisfaction of elementary school students' parents.Institute of Integrative Omics and Applied Biotechnology,7(10), 31-37.

Lehrer, E. L. (2001). The role of the husband‘s religious affiliation in the economic and demographic betrayer of families. Journal of the Scientific Study of Religion, 35, 145-155.

Long, C. S., Azami, A., Kowang, T. O., & Fei, G. C. (2016). An Analysis on the Relationship between Work Family Conflict and Turnover Intention: A Case Study in a Manufacturing Company in Malaysia. International Business Management, 10(1), 176-182.

McCray, M. L. (2015). Infidelity, Trust, Commitment, and Marital Satisfaction Among Military Wives During Husbands' Deployment. Doctoral dissertation, Walden University.

Michalitsianos, N. (2014). Resiliency: A resource for promoting marriage satisfaction. Doctoral dissertation, Kean University.

Mitchell, B. (2017). The boomerang age: Transitions to adulthood in families. Florida: Routledge. New York, NY: Harmony Books.

Nimtz, M. A. (2011). Satisfaction and contributing factors in satisfying long-term marriage: A phenomenological study. Doctoral dissertation, Liberty University.

Nourian, M., Mohammadi Shahbolaghi, F., Nourozi Tabrizi, K., Rassouli, M., & Biglarrian, A. (2016). The lived experiences of resilience in Iranian adolescents living in residential care facilities: A hermeneutic phenomenological study. International journal of qualitative studies on health and well-being, 11(1), 30485.‏

Oldenburg, M.; Baur, X.; Schlaich, C. Occupational risks and challenges of seafaring. J. Occup. Health 2010, 52, 249. [CrossRef] [PubMed]

Rasool, G.H. (2000). The crescent and Islam: Healing, nursing and the spiritual dimension. Some considerations towards an understanding of the Islamic perspectives on caring. Journal of Advanced Nursing, 32(6), 1476-1484

Rodriguez-Menes, J., &Safranoff, A. (2012). Violence against women in intimate relations: A contrast of five theories. European Journal of Criminology, 9(6), 584-602.

Sarafino, E. P. (1998). Health Psychology, Third Edition. New York: John Wiley & Sons.

Schoen, R., Rogers, S. J., & Amato, P. R. (2006).Wives’ employment and spouses’marital happiness:  Assessing the direction of influence using longitudinal coupledata. Journal of Family Issues, 27(4), 506-528.

seafarers’ health and safety and options for mitigation. Int. Marit. Health 2015, 66, 106–117.

Sharif, F., Soleimani, S., Mani, A., & Keshavarzi, S. (2013). The effect of conflict resolution training on marital satisfaction in couples referring to counseling centers in Shiraz, southern Iran.‏

Sharif, F., Soleimani, S., Mani, A., &Keshavarzi, S. (2013). The effect of conflict resolution training on marital satisfaction in couples referring to counseling centers in Shiraz, southern Iran. International Journal of Community Based Nursing & Midwifery, 1(1), 26-34.

Shirisia, L. K. (2014). Strong marriages in the African American community: How religion contributes to a healthier marriage.All Graduate Theses and Dissertations. 2121. https://digitalcommons.usu.edu/etd/2121

Shirisia, L. K. (2014). Strong marriages in the African American community: How religion contributes to a healthier marriage.All Graduate Theses and Dissertations. 2121.                                 https://digitalcommons.usu.edu/etd/2121

Slatcher, R. B., &Schoebi, D. (2017).Protectie processes underlying the link between marital quality and physical health. Current Opinion in Psychology, 13, 148-152.

Slišković, A., & Juranko, A. (2019). Dual life of seafarers’ families: descriptive study of perspectives of seafarers’ partners. Community, Work & Family, 22(5), 629-646.

Taghva, N., Azad, F. P., Mootabi, F., & Talaie, E. (2015). A qualitative analysis of subjective well-being from adolescent girl's point of view. ‏‏Developmental Psychology, 11(43), 229-246.

Uddin, M.(2015). Family socio-cultural values affecting early marriage between Muslim and Santal communities in rural Bangladesh. International Journal of Sociologyand Social Policy, 35(3/4), 141-164.https://doi.org/10.1108/IJSSP-06-2014-0046

Watankhah, R. (2013). Factors and difficulty of seafarers' work environment. Paper presented in The Second Biennial National Conference on Preventive Medicine, Health, Relief and Marine Treatment on Surface and Submarine Vessels.

|||

[1]. نویسنده مسئول: کارشناسی ارشد، مشاوره خانواده، گروه مشاوره، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.                                                                       Maryam.majidnaterii@gmail.com

2. استاد، گروه مشاوره، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.
3. استادیار، گروه مشاوره، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

[4]. McCray, M. L

[5]. Canary, D. J., Stafford, L., & Semic, B. A

[6]. Sharif, F., Soleimani, S., Mani, A., & Keshavarzi, S

[7]. Lavner, J. A., Karney, B. R., & Bradbury, T. N

[8]. Khoshdasht, F. A., Jalali, M. R., & Kakavand, A. R

[9]. Bloch, L., Haase, C. M., & Levenson, R. W

[10]. Schoen, R., Rogers, S. J., & Amato, P. R

[11]. Alford-Cooper, F

[12]. Satir, V

[13]. Michalitsianos, N

[14]. Kepler, A

[15]. Slatcher, R. B., & Schoebi, D

[16]. Grych, J., & Fincham, F

[17]. Oldenburg, M., Baur, X.& Schlaich, C

[18]. Hystad, S.W.& Eid, J

[19]. Bal Be ̧s ̇IkÇ ̇I, E., Tavacıo  ̆glu, L.& Arslan, O

[20]. Jepsen, J;Zhao, Z & van Leeuwen, W

[21]. Carotenuto, A; Molino, I; Fasanaro, A &  Amenta, F

[22]. Slišković, A., & Juranko, A

[23]. Akhgar, A. A

[24]. An, J., Liu, Y., Sun, Y., & Liu, C

[25]. Nimtz, Mark A

[26]. Colaizzi method

[27]. credibility

[28]. confirmability

[29]. dependability

[30].Brooks

[31]. Shirisia

[32]. Kharkhurin & Samadpour Motalleebi

[33]. Bloch, L., Haase, C. M

[34]. Donovan, S. P

[35]. Interdependent Culture